Clod a bri a chwestiyna twp

Maen nhw'n bobman. Ar gyrion prif gylch y Sioe, gefn llwyfan y Pafiliwn neu wrth drac athletau'r Stadiwm Olympaidd. Y gohebwyr sy’n neidio o nunlle i hwpo’r meic dan drwyn y buddugwyr. Boed Mererid Hopwood neu Nicole Cooke, mae’n rhaid iddyn nhw ofyn y cwestiwn anfarwol hwnnw: “Sut ’da chi’n teimlo?”. Fel na phetai’r wên lydan ar eu hwyneb yn dweud y cyfan. A go brin y byddai rhywun buddugoliaethus yn ateb “go lew” efo siec a tharian yn ei law. Ar un llaw, mae’n peri i chi amau proffesiynoldeb yr holwr am ofyn rhywbeth mor wirion bost o amlwg; ar y llaw arall, efallai ei fod dan bwysau am y cyntaf i fachu’r enillydd ar raglen fyw â’r cyfarwyddwr yn sgrechian yn ei glustiau. Fel arfer, cafwyd darllediadau di-fai gan y BBC o Eisteddfod Genedlaethol Cymru dan law’r hen bennau profiadol Sara Gibson, Huw Eic a Rhun ap Iorwerth. Ymddengys mai Morgan Jones yw hoff holwr yr haf ar S4C y dyddiau hyn, wrth iddo grwydro maes Pontcanna ar ôl maes Llanelwedd. A chafodd dau gyflwynydd y rhaglen ryngweithiol rad-a-chas i blant, Mosgito (Uned 5 heb yr hwyl) ddyrchafiad i raglen y bobl fawr eleni. Chwarae teg, fe ddaliodd Trystan Ellis Morris ati’n ddewr yn erbyn tynnu coes di-baid ei hen gyfeillion o fand pres Deiniolen ym mar y Maes. A chafodd Erin Richard lifft cyfleus iawn gan yrrwr tacsi a chyn-ddisgybl Ysgol Glantaf, a swniai’n fwy o ‘Kiardiff Kid’ na Frank Hennesey hyd yn oed. Tipyn o gamp oedd dod o hyd i yrrwr tacsi lleol a wyddai am fodolaeth y Brifwyl, heb son am un Cymraeg ei iaith!

Roedd absenoldeb arwyddion croeso a baneri ar strydoedd y brifddinas yn siom fawr. Felly hefyd absenoldeb Sioe Gelf ’Steddfod. Roedd rhaglenni nosweithiol o Sir Fflint y llynedd yn wirioneddol dda, ac yn gyfle i glywed barn panel o feirniaid am gynhyrchion llên, cerdd a chân yr wythnos. Ond eleni, roeddem yn gorfod bodloni ar ailddarllediadau Y Babell Lên yn unig. A gorfu i Luned Emyr fodloni ar ymddangos ym mhennod eisteddfodol Pobol y Cwm, yng nghwmni’r awdur Siôn (Catrin Dafydd) White.

Heb os, mae’r traddodiad eisteddfodol yn rhan anhepgor o lwyddiant y ddau gôr o Gymru yng ngornest Last Choir Standing (BBC). Dwi fel arfer yn osgoi’r rhaglenni wawffactor-aidd hyn fel y pla, ond roedd rhaid cael sbec sydyn ar raglen ganlyniadau nos Sul i weld hynt Cantorion/Only Men Aloud a chriw Ysgol Glanaethwy. Mae’n werth gwylio dim ond i glywed y Saeson yn mynd ati i ynganu enw côr Rownd a Rownd!

Y Dinasyddion

Miloedd yn heidio i’r ddinas fawr ddrwg. Traffig yn tagu’r hewlydd budr. Camerâu a meicroffonau di-ri wedi’u hoelio ar y perfformwyr. Rhai’n fuddugoliaethus, eraill yn cael cam. Yr awdurdodau’n canmol i’r cymylau, y beirniaid yn gweld bai. Môr o liw ac acenion gwahanol, ac ambell brotest i dynnu sylw’r wasg. Nid Beijing, ond Caerdydd. Ac nid stadiwm enfawr ar ffurf nyth aderyn, ond pabell fawr binc. Ydy, mae’r Brifwyl wedi dychwelyd i’r brifddinas 30 mlynedd yn ddiweddarach. Anghofiwch am y ffaith nad yw’r Cardiffians fawr callach, ac ambell gyfryngi Cymraeg y cylch a’r papur tsips lleol South Wales Echo ddim balchach, mae Cymru gyfan yma! Ac mewn rhifyn arbennig o’r Sioe Gelf, aeth yr awdur brodorol Llwyd Owen â ni am dro ‘Lawr yn y Ddinas’ i weld sut mae Caerdydd wedi ysbrydoli byd y celfyddydau. Fel y gŵyr llawer o ffans ei nofelau diweddar, y lleoedd y tu ôl i’r lluniau cardiau post neis-neis o’r Stadiwm a’r Bae sy’n apelio fwyaf iddo. Roedd ei hen ffrind ysgol, y cynhyrchydd cerdd Tom Raybould, hefyd yn hoffi’r ddelwedd o’r byd dosbarth canol, parchus, Cymraeg yn gwrthdaro â’r is-fyd sy’n llechu yng nghonglau tywyllach y ddinas. Felly hefyd Geraint Jarman, a gyfaddefodd ei fod yn casáu’r enw Bae Caerdydd i’r carn – iddo ef, ardal y Docks sydd wedi’i sbarduno cymaint fel canwr a bardd. Difyr oedd clywed iddo ysgrifennu ei gerdd gyntaf yn Saesneg yn y cylchgrawn Poetry Wales yn ddisgybl 16 oed Ysgol Cathays. Yna’r holl ddylanwadau cerddorol wrth i gerddorion o’r cymoedd dyrru i berfformio yn nhai potes a chlybiau’r Dociau yn y 70au a’r 80au, law yn llaw â’r dylanwad reggae cryf megis Jamaica fach. A dylanwad siop recordiau enwog Spillers yn yr Aes, sy’n dal yn rhan o chwedloniaeth Caerdydd heddiw. Yn gefndir i’r sgwrs, gwelsom luniau o’r Dociau mwdlyd mewn cyferbyniad llwyr i’r Senedd sgleiniog heddiw. Mae artist arall wedi cofleidio byd newydd, artiffisial, y Bae, a’r holl gyfleoedd a ddaw yn ei sgil. Ar ôl dysgu’i chrefft dros y ffin a gwerthu darnau o’i gwaith yn yr UDA a Dubai, mae’r gof Nia Wyn Jones wedi dychwelyd i’w dinas enedigol. Dywedodd fod y cyferbyniad rhwng ei magwraeth gyfforddus Gymraeg a’i stiwdio o dan bont reilffordd yn ardal fwy gwerinol Butetown yn ei siwtio i’r dim. Ond mynegodd dristwch o golli’r hen gyflenwyr a chynhyrchwyr metelau lleol, a thrwy hynny, colli treftadaeth gyfoethog yr hen ddinas. Bellach, mae’n gwneud bywoliaeth trwy greu addurniadau coeth ar gyfer fflatiau a phentai dros ben llestri o ddrud y Bae.

Mae un o’r dinasyddion cyfoethog hynny yn serennu yn The Charlotte Church Show (Channel 4) bob nos Iau, mewn cawl potas o gomedi anweddus, sgetshis mwy anweddus, a gwesteion lled-enwog. Nid Beti George na Michael Parkinson mohoni, ond mae ganddi apêl fel cyflwynwraig ddi-lol. Un sgetsh ddoniol oedd Catherine Tate yn gorfod dyfalu beth oedd ryw hen fodryb yn ei ddweud wrth regi a diawlio’n Gymraeg! Ac mae cyn-ddisgyblion Glantaf wrthi’n hyrwyddo darllediadau cynhwysfawr o’r Eisteddfod ar y Bîb, boed yn Hampstead neu Hollywood Hills. Chwarae teg i Gethin Jones, mae’r Brifwyl wedi cael mensh ar ei raglen radio fore Sadwrn ar Five Live, ac mae’n siŵr y bydd lluniau o Matthew Rhys (Matthew Taf) yn y wisg wen yn harddu tudalennau’r tabloids a’r cylchgronau clecs.