2019

Roedd S4C yn 37 oed fis diwethaf. Aeth y garreg filltir heibio heb fawr o ffỳs na ffwdan. Rhyw oed digon di-ddim ydi o wedi’r cwbl, cyn disgwyliadau mawr y Deugain. Ond mae’n wyrth ei bod hi yma o hyd, serch smonach cychwynnol Madam Wen, Jeremy Hunt a'r fwyell a chythrwfl Iona Jones yn 2010, penderfyniadau masnachol annoeth Loteri Cymru, saga symud i’r Gorllewin, a chomisiynu Tipit ac Oci Oci Oci.

Mae’n rhyfeddol ac o! mor braf troi i sianel 104, a’r Gymraeg ar ein sgriniau o chwech y bore tan hanner nos. Cymharwch hynny ag oes y tair sianel cyn 1982. Oes y gwylio byw a chodi oddi ar eich tinau i bwyso botwm. Mae’r Radio Times yn dangos mai unig arlwy Cymraeg BBC1 ddydd Nadolig 1979 oedd Pobol y Cwm am 11.45 y bore yna Rhaglen Hywel Gwynfryn am 12.15, cyn ymuno â gweddill Prydain am ’bach o Blondie a Cliff ar Top of the Pops, swpera i To the Manor Born a noswylio gyda Parkinson at Christmas.

Dydyn ni, genhedlaeth Superted ddoe a Stwnsh heddiw, ddim yn gwybod ein geni.

Yn ysbryd cadarnhaol yr ŵyl felly, dyma fwrw golwg ar uchafbwyntiau ein Sianel dros y flwyddyn giami aeth heibio. Mae twrnamaint Siapan yn teimlo’n bell yn ôl erbyn hyn, ond roedd hi’n bleser codi’n blygeiniol i wylio Gareth Rhys Owen a’i garfan Cwpan Rygbi’r Byd 2019 yn hafan S4C o gymharu â’r drydedd sianel eingl-ganolog. Efallai fod Alfie yn dipyn o gês, ond nid sylwebydd slic mohono ar ITV. Yr uchafbwynt oedd sylwebaeth groyw Wyn Gruffydd fu hefyd yn rhan o griw Seiclo dros yr haf gyda’r encyclopédie française Alun Wyn Bevan i ddisgrifio’r lleoliadau godidog pan nad oedd yr Alpau ar gau diolch i storm genllysg. Sdim rhyfedd fod arlwy chwaraeon S4C ar frig y siartiau yn gyson.

Cymysg oedd y cynhyrchion dramatig. Prin pennod a hanner o amynedd oedd gen i efo Un Bore Mercher, ond mae Merched Parchus wedi aros yn y cof ac yn dal ar Clic. Hiwmor du a ffantasïau duach merch 27 oed o’r enw Carys (yr actores a’r awdures Hanna Jarman a sgwennodd y gyfres ar y cyd â Mari Beard) sydd wedi symud ’nôl at ei rhieni wedi torperthynas, athrawes gyflenwi sy’n straffaglu sgwennu nofel “Llofruddiaethau Cymru: gwlad y gwaed” wrth geisio osgoi cyfryngis a chyn-gariadon ym mhartis a bariau’r brifddinas. Arbrawf ar-lein wyth pennod, deg munud yr un, a dalodd ar ei ganfed. Dw i wedi ailwylio’r cyfan eto, ac yn canfod perl o stumiau a seibiau newydd bob tro. Hei lwc am ail gyfres cyn hir – mae’n greulon gorffen ar ddiweddglo mor benagored!

Bethan Richards - Drych

Daeth Prosiect Pum Mil i gnesu’r galon a chodi deigryn, wrth i Trystan ac Emma arallgyfeirio o briodasau i dasgau cymunedol, mewn cyfres sy’n profi bod yna ddaioni yn ein byd brexitaidd o hyd. Cawsom lond trol o gyfresi tai, rhwng Nia Parry yn ein tywys rownd cartrefi enwogion yn Adre (ac oes, mae yna rifyn arbennig dros yr ŵyl), Aled Sam a Mandy Watkins yn porthi ein porn dylunio mewnol yn Dan Do, a Tŷ am Ddim gyda Carys Davies, wyneb o orffennol Heno, yn cynnig chwe mis i gwpl (anghymarus yn bennaf) ailwampo tŷ a brynwyd mewn ocsiwn. A thrwy cyfres ddogfen ragorol Drych, cawsom gip ar obeithion a thorcalon IVF Elin Fflur (enillydd Cyfres Ddogfen Orau Gŵyl y Cyfryngau Celtaidd eleni), portread o ferch drawsryweddol o’r Coed-duon, ac emosiynau colli golwg Bethan ‘Diffiniad’ Richards.

A’m gobaith ar gyfer 2020? Cyfres gomedi ac un arall yn adolygu’r celfyddydau gwelwch yn dda, S4C.

Dolig Llawen!

Cyfarchion y Tymor

Mae’r hen flwyddyn ar fin darfod. Sy’n golygu pwyso a mesur y deuddeg mis diwethaf wrth i’r eira ffug a s’lebs Nia Parry o wenog ymddangos mewn hysbysebion Dolig.  Bydd tomen o golofnau papurau Sul a rhaglenni yn tafoli’r gorau a’r gwaethaf o 2018 - boed yn nofel, drama deledu neu’n bersonoliaeth chwaraeon. Geraint Thomas aiff â hi siawns, wedi’i berfformiad ar Seiclo dros yr haf hirfelyn tesog. Edrychaf ymlaen weld at Siân Harries a Tudur Owen yn bwrw golwg ddychanol ar y byd a’i Brexit yn O’r Diwedd: 2018. 

Dim pwysa, hogia.

Mae gwobr gormodiaith y flwyddyn yn mynd i Keeping Faith, a ailddarlledwyd i’r genedl Brydeinig ar ôl i’r twitteratis feddwi ar Eve Myles â thwtsh o ystum OTT Britt Pobol y Cwm yn chwarae ditectif cot felen ar hyd a lled Talacharn. Pob Parch, ond ry’n ni wylwyr S4C yn gwybod bod pethau lot lot gwell yn hanu o’r parthau hyn. Fe ges i, a sawl un arall, ein llorio wrth i’r annwyl Fyfanwy (Carys Eleri) ein gadael yn ddisymwth ar ddiwedd y gyfres olaf. Mawr yw’r hiraeth am gymeriadau brith fel Mr Jarman, Oksana a Sheridan Milton-Morgan. Sgwn i beth ddaw i lenwi’r bwlch yn 2019, pan mae dramâu Cymraeg mor brin â straeon o sylwedd ar WalesOnline?  

Gwell peidio gwastraffu inc drud y Cymro yn sôn gormod am sioe ddartiau Oci! Oci! Oci! a ddarlledwyd yn hwyr nosweithiau Sadwrn. Roedd angen i rywun fod mor feddw â rhai o'r cystadleuwyr i’w gwylio. Mae Celwydd Noeth ar y llaw arall – ffrwyth cydweithio rhwng Cymru, Iwerddon a’r Alban - yn dal i blesio’n fawr, a llwyddodd rhaglenni dogfen fel Y Wal i roi golwg Gymraeg ar hylltra polisïau Trump, Israel a Gogledd Corea ymhlith eraill. Mae peryg i’r bedwaredd sianel Saesneg gyhuddo S4C o “deli-ladrad”, fodd bynnag. Naw wfft iddyn nhw am ddewis Leeds ar draul Ciardiff fel cartre’ pencadlys newydd Channel Four efallai. Dyna chi Gwesty Aduniad, awr emosiynol sy’n dod â theulu colledig, criw o ffrindiau neu gleifion rhyw nyrs arbennig, at ei gilydd mewn gwesty ym Môn, dan oruchwyliaeth ‘staff’ fel yr actores Gwen Ellis sy’n digwydd bod yn gwnselydd go handi. Nid bod pob elfen yn taro deuddeg chwaith. Trodd aduniad cyn-filwr rhyfel y Malvinas a chwaer ei ffrind a laddwyd ar faes y gad yn First Dates anghyfforddus mwya’r sydyn. Ac mae staff y bar a’r bwyty yn trio’n rhy galed i seilio’u hunain ar farmyn y gyfres Saesneg. Mae Dianc! yn drewi o Hunted braidd, lle caiff pâr gwahanol eu gollwng mewn safle anhysbys yng Nghymru, cyn rasio yn erbyn y cloc i ddatrys cliwiau a bachu mil o bunnau. Roedd hon yn f’atgoffa i o Helfa Drysor ym mabandod S4C, ond heb yr hwyl na’r gyllideb aruthrol i fforddio hofrennydd a Sioned Mair.

Un o uchafbwyntiau Radio Cymru eleni oedd rhaglen arbennig Rhyfelgan a ddarlledwyd ar Sul y Cofio. Beth bynnag yw’ch barn am yr adeg yna o’r flwyddyn – a’r arfer gynyddol, anghyfforddus, o drimio canol trefi â phabis enfawr a chyflwynwyr teledu dan orfodaeth i wisgo bling coch (heblaw am Adam Price a wisgodd pabi gwyn ar Heno) – roedd casgliad o ganeuon clasurol, gwerin ac emynau propaganda, a monologau dirdynnol Aled Jones Williams yn arbennig. Un o brofiadau mwyaf swreal y flwyddyn oedd gyrru lawr yr M5 i gyfeiliant y tenor Trystan Llŷr Griffiths yn morio ‘Mae’r ffordd yn hir i Aberaeron’ yn lle Tipperary. Ac oedd, mi roedd Radio Cymru Digidol yn glir fel cloch cyn belled â de Gwlad yr Haf. Mae’n gwbl farw i’r gogledd o Ferthyr.

Hei lwc i’r golygydd newydd Rhuanedd Richards â’i thasg ddiddiolch o blesio cynulleidfa Caniadaeth y Cysegr a Penwythnos Geth a Ger dan yr un donfedd.  Gobeithio y caiff air bach clên yng nghlustiau darlledwyr newyddion sy’n cyfieithu “National” yn slafaidd heb drafferthu deall y cyd-destun. Sawl gwaith bues i’n rhincian dannedd eleni wrth glywed sgolorion Cymraeg yn adrodd “Yswiriant Cenedlaethol”, “Gwasanaeth Iechyd Cenedlaethol”, “Canolfan Seibrddiogelwch Genedlaethol” er mai pethau gwladol Prydeinig ydyn nhw. British Broadcasting Corporation neu beidio, mae’n hollbwysig ategu’r ffaith taw Cymru yw ein ‘cenedlaethol’ ni yn y flwyddyn newydd ansicr o’n blaenau.

Mwynhewch y gwylio a’r gwrando dros yr Ŵyl.