Golwg II - Bybl Bendigedig

Mae’n nosi’n gynt. Y siopau’n frith o ddillad a geriach dychwelyd i’r ysgol. A darllenwyr Golwg yn dioddef o’r IAS – iselder adra o’r Steddfod. Trwy lwc, mae tomen o raglenni yn dal ar wasanaethau Clic ac Iplayer i’r rhai sydd am ddrachtio mwy o ddiwylliant. Yr uchafbwynt oedd Cyngerdd Hedd Wyn: A Oes Heddwch? gyda chorws caboledig y fam ynys a Cherddorfa Genedlaethol Gymreig y BBC. Ac mae deuawd lesmeiriol Casi Wyn a Lleuwen Steffan i gyfeiliant ‘Deio Bach’ yn dal i godi lwmp yn y gwddw.

Fel arfer, bu darllediadau di-fai gan y Gorfforaeth Ddarlledu ar S4C o ddeg y bore tan ddeg yr hwyr. Yn ddelfrydol, byddai llai o hysbysebion a mân siarad rhwng y cyflwynwyr a’r beirniaid soffa, a mwy o amrywiaeth ac arbrofi i gyd-fynd â phrifwyl fentrus y Bae flwyddyn nesa. Dw i wedi hen dderbyn na ddaw oes aur sgetshis a cherddoriaeth Swigs fyth yn ôl, ond mae gwir angen trosglwyddo Tocyn Wythnos y radio i’r teli (gyda Beti a Karen os oes modd), yn gyfuniad o sioe sgwrsio, adolygiadau a chlecs difyrrach na chopi o Lol. Wedi’r cwbl, mae enwogion mawr a mân a set secsi’r Babell Lên ar blât iddyn nhw.

Os cafodd y gynulleidfa gynhenid wledd a hanner, briwsionyn gafodd y di-Gymraeg yn Eisteddfod 2017 with Josie d'Arby. Pigion hanner awr ar BBC2 Wales ac ailddarllediad i weddill Prydain anwybodus ar BBC Four. Hanner awr o blith oriau dirifedi o ddarllediad allanol mwyaf ond dau y BBC yr haf hwn (ar ôl Wimbledon a Glastonbury). Dyma ymweliad cynta’r ferch o Gasnewydd â’r Genedlaethol ac agoriad llygad i fyd cyfan gwbl Gymraeg. Iawn, anghofiwch y ffaith i Josie “I don’t speak Welsh” ddod yn ail yng nghystadleuaeth Cariad@Iaith 2011 am eiliad. Roedd ei gwên ddiffuant yn donic, wrth iddi bicied o’r llwyfan i’r Lle Celf, clywed hanes Hedd Wyn gan yr actor Huw Garmon (yn naturiol), cael blas o’r Orsedd dros frechdanau efo’r bwrlwm byw Mair Penri a throi’n llanast emosiynol wrth wrando ar gerdd dantwyr ifanc Dyffryn Clwyd. Er bod cryn bwyslais ar y to iau, gyda chriw Calan yn rhoi cic yn dîn ein sîn werin, collwyd cyfle euraidd i ddangos peth o gyffro Maes B fel rhan r’un mor annatod o’r “wonderful bubble” chwadal Josie.

Pigion difyr, anhepgor ac agoriad llygad i bob Tom, Dick ac Evan Davis (a’i ymchwilwyr). Beth am hanner awr nosweithiol ’flwyddyn nesa BBC Prydain?

Dim Steddfod Susnag

Wel, dyma fi adre’n dlotach ond yn hapusach a chochach diolch i groeso gwresog y Fro. ’Nôl i realiti rŵan gyda nofel fuddugol Robat Gruffudd yn gydymaith ar uffern cymudo Non-Arriva. Ac i’r rheiny sy’n hiraethu’n barod am orji flynyddol y Pethe, mae ’na bedair awr o uchafbwyntiau ar S4C nos Sadwrn yma. Nos Sul wedyn, mae Noson Caryl o’r Steddfod yn saff o blesio, gyda chymysgedd o glasuron pop a sgetshis gyda chymeriadau newydd gwuuuuuuuuuch sy’n tynnu blewyn o drwyn Cymry Cymraeg yr unfed ganrif ar hugain. Dyna’r agosa’ gawn ni i ddychan iach yn absenoldeb rhaglenni Swigs yn oes aur yr 1980au a’r 90au cynnar. 

Wn i ddim sut cafodd CPJ gyfle i fynd i’r lle chwech wythnos diwethaf, rhwng cyflwyno’r rhaglen radio foreol o’r maes carafanau gyda Daf Du, gwibio i soffa’r BBC er mwyn cyflwyno p’nawniau o gystadlu ar y bocs, a chwyrlïo megis Wonderwoman i’w gwisg wen cyn canu fersiwn gospel o Weddi’r Orsedd yn y Popty Pinc. Cefais fwy o flas ar raglenni radio nosweithiol Tocyn Wythnos yng nghwmni’r ’tebol a’r profiadol Beti George a’i gwesteion niferus. Yn rhaglen ola’r nos Sadwrn olaf, clywyd Elfed y Prif Weithredwr yn celpio Radio Wales am “anwybyddu’r Steddfod yn llwyr fwy neu lai”. Dim ond awr o uchafbwyntiau nos Sul diwethaf gyda Nicola Heywood Thomas welais i ar wefan yr orsaf honno. Roedd rhaglenni penodol o Fro Morgannwg yn absennol ar y drydedd sianel hefyd - a na, tydi pytiau pum munud ar fwletinau newyddion na rhagolygon y tywydd o’r Maes ddim yn cyfri. Ddegawd yn ôl, roedd gan yr hen HTV bedair rhaglen arbennig The Visit o Brifwyl Tyddewi gyda Chris Segar, cyflwynydd The Ferret. A phwy benderfynodd bod BBC Wales yn darlledu pum rhaglen o Lanelwedd eleni, a chwta hanner awr o Landŵ? Hyn er gwaetha’r ffaith fod oriau dirifedi o dapiau llun a sain ar gael ar blât gan y Gorfforaeth Ddarlledu. Serch hynny, roedd Eisteddfod 2012 with Cerys Matthews ar rwydwaith BBC2 yn grynodeb bywiog a lliwgar o’r ŵyl ddieithr hon i weddill Prydain, gyda chymorth y Prifardd Gwyneth Lewis, Twm Morus, Elinor Bennett, Al Lewis ac Wynne Go Compare Evans.

Waeth i ni heb â beio Gêmau Llundain. Mae’r dirywiad gwarthus hwn ar waith ers blynyddoedd. Rhyfedd clywed y Gweinidog y Gymraeg ar y Post Cyntaf yn galw ar y Brifwyl i “foderneiddio” a gwneud mwy i “groesawu pobl ddi-gymraeg”, tra bo’r wasg a’r cyfryngau Saesneg yng Nghymru yn gynyddol ddall iddi. Unwaith eto, mae rhywun yn rhyw deimlo mai ni’r Cymry Cymraeg sy’n gorfod ildio, plesio, cyfaddawdu a gwneud popeth yn ddwyieithog - cyn belled mai’r Saesneg sy’n gyntaf wrth gwrs.

Y Gorfforaeth ar ei gorau

Wel dyna ni. Dôs o ddiwylliant pur drosodd am flwyddyn arall, a chyfle i fwynhau môr o Gymraeg am wythnos yn Awst – heblaw am siop y maes carafanau, faniau hufen iâ Swydd Efrog a pheiriant twll-yn-wal-y-Maes. Ac os nad oeddech chi’n un o bobl y Pethe, hen dro, oherwydd y Pafiliwn Pinc oedd popeth i’r cyfryngau Cymraeg. Ar adeg pan fo cryn amheuaeth ynghylch S4C dan adain y BBC, dyma’r Gorfforaeth ar ei gorau – o’r hen lawiau profiadol fel Hywel Gwynfryn a Nia Lloyd Jones ar y radio, i Huw Eic a Rhun ap Iorwerth ar y bocs. Er, roedd hi’n ymddangos weithiau fel petai Mr Newyddion o Fôn yn eistedd yng nghadair Pethe, wrth drin a thrafod materion y dydd gyda dau westai nosweithiol yn hytrach – clywais rhai’n beirniadu bod y gwesteion hyn yn cael gormod o lwyfan ar draul y cythrel cystadlu. Bechod na chafodd Gwilym Owen a Huw Jones, pen bandit newydd Awdurdod S4C, rannu soffa ar yr un noson. Dychmygwch y sbarcs wedyn.

I mi’n bersonol, roedd Tocyn Wythnos Radio Cymru yn rhagori ar uchafbwyntiau’r teledu, gyda Beti George yn crynhoi holl ddigwyddiadau’r dydd yng nghwmni beirdd, llenorion, cantorion ac adolygwyr gweithgareddau’r nos. A wnes i ddim sylweddoli tan wedi’r eisteddfod, fod modd gweld yn ogystal â chlywed y rhaglen ar wefan BBC Cymru. Mae gen i frith gof o’i gweld ar S4C2 yn y gorffennol, pan gafodd ei darlledu o flaen cynulleidfa frwd y Babell Lên a greodd fwy o awyrgylch i’r cyfan. Y tro hwn fodd bynnag, roedd Beti a’i phobl wedi’u gwasgu i soffa fechan ym mhabell y Bîb, a’r cyfranwyr yn camu’n llechwraidd dros ddrysfa o wifrau cyn straffaglu efo’u clustffonau a nodiadau. Un o’r uchafbwyntiau oedd gweld y gyflwynwraig yn ei dyblau wrth i Stifyn Parri refru yn erbyn cerdd dantwyr dros ben llestri. Cipolwg difyr iawn y tu ôl i lenni’r stiwdio radio. Cyfraniad rhyfedda’r wythnos, oedd y beirniad honno a gwynodd fod y clasurol yn cael cam gan S4C. Ydi hi’n gwylio’r un Sianel â mi? Go brin, rhwng cyngherddau Aberglasney, Tri Tenor Cymru, ailddarllediad o gyfres Shân Cothi nos Sadwrn a phumed darllediad o Russell Watson yn Llangollen…

Llongyfarchiadau i’r BBC am roi cyfle i Siân Lloyd - un o genod Wrecsam ac wyneb cyfarwydd Wales Today, nid pengoch y tywydd - gyflwyno straeon o’r Maes yn y Gymraeg. Chwa o awyr iach yng nghanol y myrdd o wynebau orgyfarwydd a aeth ymlaen i gyflwyno Sioe Môn: Digwyddiadau ’11 neithiwr ac echnos.

I gloi, cri o’r galon i S4C. Braf gweld rhaglenni teyrnged er cof am yr actor Stewart Whyte McEwan Jones, ond beth am y perlau diweddar? O! am gael gweld ei berfformiadau cofiadwy yn nramâu Meic Povey, o’r hen daid anhylaw yn Talcen Caled i’r cythral o ffarmwr yn Nel, ffilm gŵyl Ddewi 1990. Clasur coll yn wir.