Cefn-gefn

Yr Heliwr sbardunodd bopeth. Y busnes cynyrchiadau cefn wrth gefn ’ma. Dw i’n cofio’r ffilm beilot ar S4C Nadolig 1991 fel ddoe, ac ymgolli’n lân yn hynt a helynt DCI Noel Bain (Philip Madoc) a’i ferch Hannah (Ffion Wilkins), wrth i lofrudd stelcian rownd strydoedd Aber. O’r diwedd, roedd ’na dditectif Cymraeg cystal os nad gwell na Taggart’s y byd. Darlledwyd pum cyfres i gyd rhwng 1994 a 2002, ynghyd â fersiwn Saesneg A Mind to Kill ar HTV, Channel 5 a Sky1 maes o law, hyd at Awstralia bell. Ac mae’r arwyddgan pibau Periw yn dal yn fyw yn y cof. Roedd hon yn dywyll braf ymhell cyn i’r Daniaid greu’r fath ffws a ffasiwn o’r genre noir gyda Forbrydelsen (The Killing) yn 2007.

Fis Hydref 2013, ffrwydrodd chwaer gyfres o’r enw Y Gwyll ar ein sgriniau – eto o blith heddlu Ceredigion, eto gyda chyfieithiad Hinterland ar gyfer BBC Wales-amheus-o-bopeth-Cymraeg, BBC Four a Netflix. Roedd y byd a’r betws wedi mopio (Hinterland – the TV noir so good they made it twice, meddai’r Guardian yn 2013) a’r Volvo XC90, parca coch DI Mared Rhys ac anialdir yr Elenydd yn eiconau. Mi barodd am dair blynedd, ac ennill bri a sawl BAFTA. Ond mi bechodd tipyn o’r gynulleidfa gynhenid hefyd, gyda sgript a swniai fel cyfieitheg ar brydiau.

Yr un criw fu’n gyfrifol am Craith fwy neu lai. Cyfres noir arall ond wedi’i gosod ar lannau’r Fenai ac Eryri y tro hwn, a’r gwaith camera godidog  yn sicrhau hys-bys am ddim i’r Bwrdd Croeso pan gaiff y fersiwn “ddwyieithog” Hidden ei hallforio i weddill Prydain a’r byd. Mae’r stori’n gafael, yr actio’n gadarn (Rhodri Meilir, Gwyneth Keyworth, Owen Arwyn), ond ambell idiom Saesneg yn peri diflastod a phenderfyniadau castio amheus yn golygu ein bod ni’n colli’r naws am le arbennig. Sy’n gwneud i rywun amau pwy bia’r flaenoriaeth gan y comisiynwyr - ai cynulleidfa graidd S4C neu aficionados BBC Four?

Ac yn y canol, drama ddirgel Un Bore Mercher wrth i ddiflaniad disymwth ei gŵr hyrddio Faith Howells i fyd o gyfrinachau teuluol, cyffurgwn a thwyll ariannol. Er gwaethaf fy ofnau cychwynnol am gastio Enw Mawr o’r Byd Actio Saesneg i ddenu gwylwyr (sinig? moi?) - fel Philip Madoc ddau ddegawd ynghynt - mi serenodd Eve Myles fel y prif gymeriad ac argyhoeddi’n llwyr fel dysgwraig. Mae Keeping Faith wedi’i gwerthu i America, Canada a Seland Newydd yn ôl pob tebyg. Gwych! Ond meddyliwch canmil gwell fyddai dangos y fersiwn Gymraeg o Washington i Wellington, gydag isdeitlau Saesneg ar y sgrin.

Pwynt am gyllid i gloi. Fe gafodd Y Gwyll hwb ariannol gan raglen MEDIA yr Undeb Ewropeaidd a chydweithrediad cwmni All3 Media International, fel Craith. Ond yn ddiweddar, mi froliodd Ken Skates fod Llywodraeth Cymru yn ariannu cyfres ddrama Kiri ar Channel 4. O’r diwedd, meddyliais,  drama’r rhwydwaith wedi’i gosod yn y Gymru fodern. Siom uffernol wedyn o sylwi mai Gwlad yr Haf oedd cefndir y stori go iawn, ac mai’r unig stamp Cymreig oedd swyddfa’r heddlu ParcCathays Caerdydd yn smalio bod yn Bryste. 

Mynadd!

Dilyn Saga a Sarah Lund

Bron i flwyddyn yn ôl, es am benwythnos hir i Ddenmarc a Sweden. Copenhagen yn bennaf, er mwyn porthi’r obsesiwn Nordig byth ers i BBC Four ddechrau darlledu’r goreuon o’r gwledydd hynny. Dyma gipolwg yn ôl ar y daith fer fythgofiadwy – ac oer - honno.

Mae’r drws metel yn sleidio ar agor, ac rydyn ni’n camu’n llechwraidd i mewn. Os ydi’r gwynt yn cosi’r rhewbwynt y tu allan, mae’n arctig fan hyn. Mae’n hesgidiau’n atseinio drwy’r warws fawr wag, a’r golau clinigol yn taflu cysgodion ar hyd a lled y waliau moel. Uwch ein pennau, mae cylchau metel rhydlyd a arferai grogi carcasau gwartheg flynyddoedd yn ôl. Neu gorff dynol... Dw i’n sadio wrth i Hanna ein tywysydd esbonio arwyddocâd y safle arbennig i’r ddwy gyfres a’m denodd yma. Dwy gyfres sy’n egluro pam fy mod i ac wyth arall DKK100 (decpunt) yn dlotach am y fraint amheus o grwydro lladd-dy segur ar bnawn Sadwrn niwlog o Chwefror. Pawb o wledydd Prydain namyn gwraig o dalaith Minnesota (“No, I did NOT vote for That Man”) yn treulio awr a hanner ar wibdaith nordicnoirtours.com dan law Hanna, merch o’r Ffindir a sgolor o Glasgow bellach wedi ymgartrefu yn Copenhagen. A merch sydd wedi mopio cymaint â ni ar gyfresi ditectifs a arweiniodd at oresgyniad newydd o Lychlynwyr i bedwar ban. 

Forbrydelsen (2007-2012) ddechreuodd y cyfan ddegawd yn ôl, cyfres a ymddangosodd ar BBC Four fel ‘The Killing’ am ddeng nos Sadwrn yn olynol gan roi’r farwol i ’mywyd cymdeithasol. Cyfres heb ei thebyg ar deledu Prydain, gyda’i phortread ysgytwol o drallod un teulu wedi llofruddiaeth eu merch. Yn ogystal â’r ditectif styfnig Sarah Lund (Sofie Gråbøl), cymeriad cofiadwy arall oedd Copenhagen ei hun – y maestrefi llwm a’r warysau tywyll, dinas fel petai mewn galar parhaus o niwl a glaw smwc. Gwnaed penderfyniad penodol i ffilmio yn Nhachwedd y dyddiau t’wllu’n gynnar, er mwyn creu’r naws am le noir-aidd. Ac mae’r dychymyg yn drên wrth inni gydgerdded â’r cymeriadau o neuadd y ddinas i Kødbyen yr ardal pacio cig cyn gorffen ym mhencadlys trawiadol neoglasurol yr heddlu. Mae’r Københavns Politigård yn lleoliad ffilmio amlwg i chwip o ddrama dditectif arall o’r parthau hyn. 

Drannoeth, dw i’n neidio ar drên cyflym i wlad arall - Sweden - yn bennaf am y profiad o groesi pont enwog Øresund fu’n sail i Bron/Broen (2011- ). Dyma gyfres a esgorodd ar sawl fersiwn arall rhwng Ffrainc a Lloegr (The Tunnel, Sky Atlantic) a Mecsico ac America (The Bridge, FX). Tybed ydi Trump yn ffan? Roedd hon, esbonia Hanna, yn chwarae fwy ar yr ystrydebau a’r tensiynau rhwng dwy wlad a dau gymydog, wrth i Saga Noren drefnus o Sweden orfod cydweithio â Martin Rohde chwit-chwat o Ddenmarc. Ar ôl cyrraedd Malmö, a gadael y sgwâr hynafol, heibio stad ddienaid o weithdai a gwestai bocs sgidia, mae eicon y ddinas yn hudo o bell. Dyma’r Turning Torso, adeilad talaf Sgandinafia sy’n codi megis cerflunwaith 623 troedfedd i’r entrychion a rhan amlwg iawn o awyrlun y gyfres. Cynefin Saga Norén, y ditectif trowsus lledr a’r Porsche melynwyrdd o’r 70au, ac mae’n wirioneddol drawiadol. Mae’r gwynt yn fain, ond sdim ots. Wedi’r cwbl, fyddai taith noir-aidd yn haul tanbaid yr haf ddim yr un fath. Ac wrth ddychwelyd ar drên Copenhagen y noson honno, mae arwyddgan pruddglwyfus Choir of Young Believers yn llenwi ’mhen. 

Nôl yn Nenmarc, dw i’n cael sgwrs sydyn gyda Christine Bordin, sylfaenydd cwmni Nordic Insite sy’n rheoli’r teithiau tywys. Prydeinwyr ydi 75% o’r cwsmeriaid obsesiynol, meddai, a’r gweddill o’r Iseldiroedd a Gwlad Belg, ambell Ffrancwr, Awstraliad ac Americanwr. Dyma’i holi wedyn am ein cyfraniad ni i’r genre, Y Gwyll, neu Mord i Wales a ddangoswyd ar DR1, prif orsaf ddarlledu’r wlad. A’i barn hi? “I am not sure I would qualify Hinterland as Nordic Noir - the definition is to be discussed for hours around a Danish beer - but it is certainly a very well made drama!” ateba’n frwdfrydig. Y fersiwn Gymraeg welodd hi, ond yn gyffredinol roedd llawer o’i chydweithwyr wedi colli’r Cardi Noir oherwydd diffyg hysbysebu gan y sianel Ddaneg. Hynny, a’r slot noswylio 11.20 yr hwyr o bosib a glustnodwyd i’r ail gyfres sydd ymlaen ar DR1 ar hyn o bryd. Yn rhwystredig, roedd Christine wedi cysylltu â chwmnïau cyfatebol yn Aberystwyth i drafod y posibilrwydd o gydweithio a hyrwyddo’r cyfresi Cymraeg a Daneg ar dudalennau Facebook ei gilydd. Chafodd hi ddim ateb. Oes, mae eisiau cic yn dîn ni’r Cymry weithiau. Ond mae ambell un wedi gweld potensial twristiaeth deledu yr ochr yma i Fôr y Gogledd. Dywed Richard Smith o gwmni ‘Cambrian Safaris’ o Lanafan ger Aberystwyth, mai’r Gwyll sy’n gyfrifol am ddenu cyfran sylweddol o Americanwyr a thramorwyr eraill i raeadrau gwaedlyd Pontarfynach, diolch i Netflix. Trowch i www.darganfodceredigion.co.uk ac mae yna lyfryn â mapiau o leoliadau’r gyfres a “gwlad llawn chwedloniaeth a dirgelwch” gyda delweddau trawiadol o’r ardal a lluniau S4C o’r cast. A ‘Her y Gwyll’ ydi taith gerdded fawr Ramblers Cymru ddydd Sadwrn 6 Mai eleni, sy’n sicr o apelio at sawl ffan fel fi. Efallai bod Y Gwyll wedi gorffen (am byth?) ar S4C, ond mae’r drydedd gyfres eto i’w gweld ar BBC Four a thu hwnt. Mae’r farchnad yno, Gymry Ceredigion. Bachwch hi!

 

Y Dref



S'long Sarah Lund a "Tak"

 

Dwi wedi cael gorddos o ddramâu ar y teledu’n ddiweddar - yn hen ffefrynnau, ambell un newydd, a rhai tipyn gwell na’i gilydd. Mi fydd yna alaru mawr nos Sadwrn nesaf wrth i ni ffarwelio am y tro olaf un â’r darpar nain Sarah Lund a’i siwmperi enwog, ei hunigrwydd a’i harferiad gwirion o erlid llofruddion gefn liw nos niwlog mewn rhyw warysau mawr gwag neu goridorau grym tywyll København. Rhois gynnig ar Falcon, addasiad Sky Atlantic o nofelau Robert Wilson, gyda chast o Kiwis a Saeson yn cogio bod yn Sbaenwyr. Er bod y deialog yn giami ar brydiau, a gwastraff castio gydag actoresau clodwiw fel Kerry Fox ac Emilia Fox (dim perthynas) ond yn ymddangos mewn dwy dair golygfa ym mhob pennod, prif gymeriad ac apêl y gyfres i mi oedd dinas hyfryd Sevilla - cyrchfan bosib arall yn 2013 os bydd y cyfri banc yn caniatáu. Dinas yr Angylion ydi prif gymeriad Southland hefyd, chwip o ddrama sy’n debycach i bortread pry ar y wal o heddweision LA. Ond sioc a syndod ydi canfod bod yna ddrama gwerth ei gweld ar ITV - nad yw’n gyfres plismyn, doctors-a-nyrsys (er bydd hi’n chwith heb fwy o Monroe) nac yn sebon swanc wedi’i gosod mewn plasty byddigions yn Lloegr ddechrau’r ganrif ddiwethaf.

The Town ydi’r gyfres drawiadol hon, hanes llanc yn ei dridegau sy’n gorfod dychwelyd o Lundain i’w gynefin wedi trychineb teuluol - ac sy’n ffeindio’i hun yn gyfrifol am ei nain (Julia McKenzie) a’i chwaer drwblus yn ei harddegau. Ond mae ’na rywbeth yn ei boeni, o weld negeseuon testun a llythyron anhysbys i’w rieni gyda’r geiriau “I know”. Ac mae Mark (Andrew Scott, seren cyfres Sherlock BBC Cymru-Wales) yng nghanol ei alar yn meddwi a chanu carioci (Rick Astley!) gyda’i ffrindiau bore oes, yn gobeithio ailgynnau tân â hen gariad ysgol, ac yn chwarae ditectif wrth chwilio am y gwirionedd y tu ôl i farwolaeth ei rieni. Mae’n wahanol, yn drist, yn llawn dirgelwch, wedi’i ffilmio’n steilus iawn a’i chymharu â darn o Twin Peaks yn High Wycombe. Prin iawn dwi’n dweud hyn, ond, go dda ITV!

 

 

• The Killing / BBC Four / 9-11pm nos Sadwrn
• The Town / ITV1 / 9pm nos Fercher
• Southland / More4 / 10pm nos Iau