Cariad at y Cwm?

“Cyfres ddrama deledu boblogaidd am fywydau beunyddiol a phroblemau grŵp o bobl sy'n byw mewn lle penodol”.

Dyna ddehongliad geiriadur Collins o opera sebon. Genre o America’r 1930au, pan ddechreuodd cwmnïau sebon fel Procter & Gamble noddi dramâu radio i wraig y tŷ. Teledu bia’r cyfrwng bellach, ac yng ngwledydd Prydain, cyfresi sebon oedd yr abwyd i ddenu gwylwyr amser swper. Roedd hyn yn wir am Pobol y Cwm (1974) am flynyddoedd, wrth i S4C ddibynnu ar y miloedd triw i setlo gyda’r sianel am weddill y noson. Ac felly buodd hi am sbel hir. Meddai Gwyddoniadur Cymru (t. 735) “Gyda rhifyn omnibws wythnosol sy’n dwyn isdeitlau Saesneg, dyma’r rhaglen Gymraeg sy’n denu’r nifer uchaf o wylwyr yn gyson – hyd at 89,000 yn 2007”. Ond stori dra gwahanol yw hi bymtheg mlynedd yn ddiweddarach. Cefais gip sobreiddiol ar dudalen ffigurau gwylio ar wefan S4C. Yn ôl y wybodaeth ddiweddaraf oedd ar gael wrth sgwennu’r hyn o lith, wythfed rhaglen boblogaidd yr wythnos oedd Pobol y Cwm ar 28,000, ar ôl gêm bêl-droed rhyngwladol (llwyddiant sicr i’r Sianel), a hen stejars eraill fel canu emynau, garddio, adloniant sgubor a sioe sebon boblogaidd y Gogledd.

 

 

Dyma felly holi ffrindiau a pherthnasau i weld a ydyn nhw’n dal yn sgut am sebon. Mae canlyniadau’r arolwg cwbl anwyddonol yn drawiadol. O’r ugain wnaeth ymateb, doedd y rhan fwyaf heb wylio’r un opera sebon, Cymraeg na Saesneg, ers cryn amser. O’r croestoriad eang o gogs a hwntws 40-70 oed sydd yn gwylio, Rownd a Rownd (1995) oedd y ffefryn clir gyda “naws am le, synnwyr digrifwch, cymeriadau mwy crwn, straeon a chymeriadau mwy credadwy... sgwennu da, mwy naturiol o lawer”. Roedd Pobol y Cwm ar ei cholled am gynnwys “gormod o gangsters” a chymeriadau anghredadwy. Ond roedd un gwyliwr brwd o’r Gwendraeth yn wreiddiol, yn dal i fwynhau “er bod arddull ddigyffwrdd yr actorion yn annaturiol iawn ar brydie.” Teimlai hefyd bod y cynhyrchiad wedi mynd braidd yn denau, oherwydd “nifer llai o actorion mewn shots a golygfeydd”. Melltith arall ein pla epig, sydd wedi gorfodi ambell actor i hunanynysu.

 

Aaron Monk - The only teenager in the village

 

Ac mae’r prinder cymeriadau yn deud arni. Ystyriwch Aaron Monk-Evans (Osian Morgan) er enghraifft. Un funud, roedd o’n ceisio sicrhau cydbwysedd rhwng arholiadau ysgol a shifftiau yn siop jips ei fam, a’r funud nesa’n peintio swastika ar wal tŷ Tyler ac Iolo fel un o griw ffasgaidd o Abertawe. Mae Popeth Drwg yn hanu o'r ddinas honno. Iawn, mae hyd yn oed y myfyriwr mwyaf selog yn mynd ar gyfeiliorn weithiau, ond y drwg ydi bod pob math o blotiau’n cael ei daflu ato fel unig glaslanc y pentra. O ddosbarthu cyffuriau dan orfodaeth i gael ei dwyllo gan ddyn ym meithrin perthynas amhriodol ar-lein, mae Aaron wedi bod drwy’r felin. Sy’n wahanol i Rownd a Rownd, gydag o leiaf hanner dwsin o actorion ifanc dawnus i rannu straeon rhyngddynt â dipyn mwy o hygrededd. Mae poenau cariad cyntaf a gwrthdaro â llysfam neu dad newydd yn taro tant yn fwy nag issues mawr y dydd 'sha Cwm Gwendraeth.

 

Dani yma o hyd

Does gen i fawr i ddweud am straeon diweddar fel Dani Monk y gangster moll, y saethu na’r ymosodiad asid gan gyffurgwn. Rhaid atal eich hun rhag rholio’ch llygaid wrth wylio ambell dro hefyd, fel penodau’r Nadolig. Dros yr ŵyl, gwelsom Dylan yn cael pas mas o'r carchar gan y caplan, gan bicied i dy Megan Harries (sut mae honno’n dal yn y gyfres?) a’i gwawdio am Gareth Wyn ei mab colledig; cyn sleifio i fflat y Deri am bach o how-di-dw gyda Dani Monk a chwarae mig â DI Wilkinson yn strydoedd cefn Cwmderi. Mae angen cryn dipyn o ddramatic licence i wylio hwnnw’n mynd trwy’i betha hefyd, yn cropian o amgylch y Deri (heb larwm?) gefn liw nos pan nad ydio’n rhythu ar gamera CCTV personol o lolfa’r Monks wrth wneud ymarferion Ironman yn ei rŵm ffrynt. Ar y llaw arall, mae Owain Gwynn yn gaffaeliad newydd da i’r gyfres, fel y gwron cryf, tawel, â chryn elfen o ddirgelwch yn perthyn iddo. Ai cynnal ymchwiliad cudd i ddal Dylan unwaith ac am byth mae o, ac felly’n defnyddio Dani fel abwyd cyn cwympo mewn cariad go iawn, neu oes rhywbeth mwy sinistr yn yr arfaeth?

O safbwynt y set, mae gwir angen adfer caffi’r stryd fawr, os nad lle pizza parhaol i Jinx a’i weithiwrs bach. Weles i erioed siop lyfrau Gymraeg mor wag a dienaid yn fy myw. Tydi’r ffaith fod Eileen yn gneud cacs cartref a phrydau organig (di-figan glei!) yng nghegin gyfyng Penrhewl tra bod DJ yn piciad am damaid (bihafiwch) ar ôl bod yn carthu ddim yn taro deuddeg chwaith. Mi fyddai’r Asiantaeth Safonau Bwyd yn cael haint. Faint yn union o lofftydd sydd yn fflat Ffion? Beth ddigwyddodd i hen fflat Sheryl? Ydi'r busnes pampro cwn/trin gwallt/tatwio yn dal i fynd? Aeth y bwytai tapas ac Indiaidd i'r gwellt yn sgil y pandemig? Oes 'na glwb rygbi yn y Cwm o hyd?

Dirgelwch y DI (Owain Gwynn)

 

Ond mae’r hen greadur hiraethlon ynof yn dal i fwynhau gweld Cassie a Lisa yn y Cwm. Mae'n braf gweld mwy o'r hen gynghorydd slei Ieuan Griffiths, a dw i'n dal i ddisgwyl am gartref parhaol iddo heb sôn am ymddangosiad ei blant a hyd yn oed ei gyn-wraig Hazel. Dw i'n ysu i weld Dai a Diane yn dychwelyd o Oz. Mae cymaint wedi gadael y gyfres dros y flwyddyn ddiwethaf, gyda chwith mawr ar ôl Debbie a’i thylw’th – hen bryd i Brynmor brynu tŷ drws nesaf er mwyn cael y Jonesiaid estynedig nôl gyda’i gilydd. Mae Sara wedi’i heglu hi am gyfnod (mamolaeth?) estynedig, Lisa Morgan wedi diflannu’n ddisymwth, a dim ond dwy o’r Parri’s sydd ar ôl erbyn hyn. Lle aflwydd mae'r tonig Brenda (Sharon Morgan) a'i sgwter symudedd yn byw a bod? A beth yw hanes Gwyneth, sydd wedi’i charcharu ar gam ers dwnimpryd? Does ryfedd fod Gwern druan yn gofyn i bob copa walltog ei fabwysiadu.

 

Deri joio - Glan, Mrs Mac, Teg, Cassie

Triawd y Siop - Gina, Olwen, Karen - 1989

Ond nid problem Pobol yn unig mo hon. Mae prif sebon BBC One mewn dyfroedd dyfnion hefyd, wrth i’r ffyddloniaid gefnu arni ers oes aur Den ac Angie Watts a ddenodd 30 miliwn o wylwyr ym mhennod Dolig 1986. Fis Hydref diwethaf, 2.69 miliwn drodd i wylio pennod o Eastenders o gymharu â 2.79 miliwn ar gyfer cwis Only Connect yr un pryd ar BBC Two. Awtsh! Er hynny, mae bosys y Bîb yn mynnu taw’r Cocnis drama yw un o gyfresi mwyaf poblogaidd BBC iPlayer gan ffrydio 226 miliwn o weithiau ers dychwelyd ym mis Medi 2020 ar ôl saib y cyfnodau clo. Falle mai fan’no mae gwylwyr Pobol y Cwm erbyn heddiw hefyd. Yn dal i fyny ar wasanaethau Clic neu iPlayer yn lle’n fyw ar deledu daearol. Wedi’r cwbl, mae’n patrymau gwylio ni wedi newid yn ddramatig “yn rhannol oherwydd teulu a’n prysurdeb bywyd (er waetha Cofid!)” medd un ymatebydd o Flaenycoed.

 

 

Heddiw, mae'r cyfresi sebon yn dibynnu fwyfwy ar stynts dramatig yn lle straeon sinc y gegin i ddenu gwylwyr. Mae Emmerdale wedi hen gefnu ar fuarth y ffarm byth ers i'r awyren blymio o'r awyr ar y pentra adeg Dolig 1993, a bellach yn fagwrfa i lafna ifanc rhywiol o Leeds a llofruddion cyfresol bob hyn a hyn. Mi fuasa'r hen Mr Wilks yn troi yn ei fedd. Mae'r gyfres hefyd yn dathlu'r hanner cant yn yr hydref eleni, felly dyn a wyr pa blotiau ffrwydrol sydd ar y gweill. Mi drodd Coronation Street yn belen dân adeg 50 mlwyddiant y gyfres yn 2010, wedi i ffrwydrad nwy chwalu traphont ac achosi i dram ddisgyn ar ben rhai o'r adeiladau a'r cymeriadau eiconig. Er, doedd mop o wallt coch Rita'r Siop fawr gwaeth. Ac fel rhan o'i "dathliadau" pen-blwydd yn 35 oed yn 2020, cafodd cast Eastenders barti cwch Titanic-aidd ar afon Tafwys. Roedd Neighbours yn dathlu'r un garreg filltir yr un pryd hefyd, gan anfon criw i ynys baradwysaidd a drodd yn uffern wrth i'r dihiryn Finn Kelly dalu'r pwyth yn ôl efo bwa saeth, nadroedd gwenwynig a bom. Dylsan nhw 'di sticio efo te parti yng nghaffi Harold.

 

Jack Sugden yn gwylio'i braidd liw nos, wedi damwain awyren drwgenwog Emmerdale (1993)

 

Stryd rwbel, 2010

 

Beth bynnag ydi cynlluniau cynhyrchwyr Pobol ar gyfer 2024, dim ond gobeithio y cawn ni ddathlu’r hanner cant bryd hynny. Llu o hen wynebau cyfarwydd yn dychwelyd i ryw barti stryd, neu drip rygbi rhyngwladol yr hydref yn arwain at ddamwain bws fawr ar hewl Cwrtmynach? Os bydd rhyw drychineb fawr yn taro'r Cwm, o leia mae doctors a nyrsys Casualty drws nesaf yn stiwdios Porth y Rhath i achub y dydd.

Dyn a wyr beth ddaw. Ac er gwaetha'r trai, oes, mae gen i deimladau cynnes at y Cwm o hyd.

www.stephenbrinkworth.co.uk/

Pobl ddŵad y Cwm

Un o straeon olaf rhacsyn Murdoch a Bekah Brooks oedd problemau Coronation Street, a’r ffaith fod nifer y gwylwyr wedi plymio mor ddramatig â’r tram a greodd ddinistr ar strydoedd coblog Weatherfield ’Dolig diwethaf. Gyda 7.4 miliwn o wylwyr wythnos diwethaf o gymharu â 10.4 miliwn ddiwedd Mai, roedd colofnwyr fel Brian Sewell o’r Daily Mail – ble arall - yn beio’r “wall to wall gays, transsexuals, transvestites and teenage lesbians”. Un o gyn-actoresau Eastenders sy’n cael y bai gan y Guardian, wrth i Michelle Collins gamu tu ôl i far y Rovers mewn mwngral o acen Manceinion a fyddai wedi gwneud i Ena Sharples dagu ar ei hanner stowt. Ac mae’r blogfyd yn cynnig atebion eraill, fel gormod o bwyslais ar y to ifanc Hollyoaks-aidd i ormod o danau a damweiniau dros ben llestri fel Brookside gynt. Ac rydan ni’n gwybod beth ddigwyddodd i honno.

Onid ydy pob opera sebon yn wirion o afrealistig bellach? Mae Emmerdale wedi hen golli’i gwreiddiau amaethyddol, a’r hen gymêrs hoffus fel Mr Wilks ac Amos wedi’u disodli gan siwtiau Llundeinig a genod benfelen blastig. Gyda chymaint o gystadleuaeth a phenodau gydol y flwyddyn, mae’r diwydiant sebon dan bwysau i adrodd straeon mwy dramatig nag erioed er mwyn hawlio sylw’r cylchgronau rhad-a-chas ochr yn ochr â bachiad neu boob-job diweddaraf Jordan. Y canlyniad ydi mwy o lofruddiaethau, seicopathiaid, priodasau anghymarus, ffrwydradau a phlant siawns mewn un stryd neu filltir sgwâr, nag mewn bywyd go iawn. Gobeithio beth bynnag.

Oes, mae ’na bâr priod lesbiaidd, plymar hoyw a phum Gog yng Nghwmderi heddiw. Ac mae fferm Penrhewl yn dal i fynd. Pobol y Cwm ydi’r unig gyfres sebon dwi’n ei dilyn yn rheolaidd bellach, diolch i straeon ac actio gwirioneddol afaelgar yn ddiweddar. Ia, chwerthwch chi, snobs sebon. Ond mae’r storïwyr wedi cyflawni gwyrth trwy wneud inni gydymdeimlo â rhai o gymeriadau mwyaf annifyr y Cwm – Debbie Collins, Sioned Rees a Macs White. Gwelsom y gnawes galed Debbie Collins yn dangos emosiwn prin, wrth boeni’i henaid am Liam ei mab ar faes y gad yn Afghanistan. Macs White wedyn mewn gwewyr meddwl ar ôl cael ei dreisio gan Scott, a Sioned yn methu ymdopi â’i dyweddi oeraidd. Ble’r oedd peiriant cyhoeddusrwydd S4C a BBC Cymru pan dorrodd y stori ddadleuol, rymus hon?

Yn anffodus, mae plotiau eraill yn tynnu sylw oddi ar hyn. ‘Chwithig’ ac ‘amaturaidd’ ddaeth i’r meddwl wrth wylio Jinx a Hywel yn creu darllediadau ffug ar Cwm FM. A dw i’n gorfod cuddio tu ôl i glustog bob tro mae Frank yr Ianc yn ymddangos ar y sgrîn. Mae’r gwylwyr praff eisoes yn holi pam fod Tony Trin Gwallt wedi dychwelyd i’r Cwm fel Americanwr. Danny Grehan ydi’r actor tu ôl i’r barf ac acen ryfedd Frank Orringer o Ohio, sy’n hel achau yn y Cwm - a Danny Grehan oedd Tony, un o weithwyr Deri Dorri a oedd dan fawd Sharon Burgess ganol y 1990au. Sut ddiawl lwyddodd ei gydactorion i gadw wyneb syth?

Gwyliwch, a gwingwch.

Ar y llaw arall, mae'r Iancs go iawn - neu'r Texans i fod yn fanwl gywir - ar fin dychwelyd i deledu America. Ydy, mae sianel gebl TNT wedi penderfynu atgyfodi saga'r teulu hwnnw sy'n diferu o bres ac sy'n enwog am gynllwynio, mynychu rodeos, ffwrcho, mwrdro a phobl yn dychwelyd o farw'n fyw mewn cawod, rhwng 1978 a 1991. Cenhedlaeth newydd yr Ewings sy' dan sylw y tro hwn, sef hogia Bobby a JR - ac ydy, mae'r hen stejars yn eu holau. A sbïwch ar Sue Ellen - waw!

Stryd o safon

Fe ges i brofiad go anghyffredin yn ddiweddar. Crïo wrth wylio drama deledu. Ac nid rhyw hen grio gwirion dros gynhebrwng neu briodas opera sebon chwaith - dyw hynny heb ddigwydd ers i un o efeilliaid bach Denzil ag Eileen farw yn Pobol y Cwm flynyddoedd mawr yn ôl. Yn hytrach, dagrau a lwmp nes bron â thagu yn y gwddw. Felly’r oedd hi wrth wylio’r olaf o un o gyfresi gorau’r iaith fain ers sbel - The Street, gan Jimmy McGovern.

Rhes o dai teras dosbarth gweithiol ym Manceinion yw canolbwynt y gyfres, gyda phob pennod yn mynd a ni dros riniog gwahanol. Wythnos diwethaf, cawsom stori Eddie McEvoy (Timothy Spall) a’i wraig Margie (Ger Ryan, sy’n haeddu gwobr BAFTA flwyddyn nesaf), yr unig brif gymeriadau i ymddangos ym mhob un o’r tair cyfres. Mae Eddie yn flin fod ei wraig wedi’i adael dros dro i warchod ei thad sarrug sydd newydd gael strôc. Yn ei unigrwydd, mae’n meithrin perthynas â chydweithiwr yn y lle tacsis, Sandra (Ruth Jones, Gavin and Stacey), enaid unig arall sy’n ysu am gwmni a chysur dyn. Ac fel creadur clên sy’n casáu siomi pobl, mae Eddie yn cael mwy na thamaid o swper yn nhŷ Sandra un noson - wrth i’w wraig ddychwelyd adref. A’i euogrwydd yn ei fwyta’n fyw, mae Eddie’n penderfynu cyfadde’r cwbl wrth ei Margie dros gyrri - sy’n sbarduno pwl drwg o asthma, a pheri iddi fygu i farwolaeth yn nhoiledau’r bwyty. Mae’r olygfa gloi yn ddirdynnol o drist wrth i Eddie sefyll yn y pulpud i ffarwelio â’i wraig am y tro olaf ac ymddiheuro’n gyhoeddus i’w blant am odinebu.

Doedd pob pennod ddim yn taro deuddeg chwaith. Roedd stori’r tafarnwr (Bob Hoskins) sy’n herio bwli lleol tu hwnt i bob disgwyl, a stori’r fam sengl (Anna Friel) sy’n troi at buteindra er mwyn talu am addysg well i’w meibion, a llwyddo maes o law, braidd fel straeon tylwyth teg modern. Ac roedd ambell feirniaid o’r farn nad oedd hon fawr amgenach na Coronation Street neu Shameless heb hiwmor.

Ond waeth inni heb a chwyno pan fydd hi wedi diflannu o’n sgriniau am byth. Mae’n debyg fod Jimmy McGovern am roi’r gorau iddi, wedi i’r cwmni cynhyrchu, ITV Studios (Granada gynt) roi cymaint o weithwyr dawnus ar y clwt. Dyma gampwaith o sgwennu, actio a chyfarwyddo celfydd, lle’r oedd stumiau a seibiau yn dweud llawer mwy na deialog hirwyntog diangen.

Bydd chwith garw ar ei hôl.