Copenhagen calling

 

Mae ciwed I’m a Celebrity yn heidio hyd yr A55, gan dorri rheola teithio Lloegr, a hacs Llundain yn prysur hogi eu jôcs defaid wrth i Ant a Dec fireinio eu hacen Gavin & Stacey. Ond dw i’n denig i Ddenmarc. Yn fy mhen, hynny yw, cyn i’r heddlu daro’r drws. Unrhyw esgus i ymgolli mewn nofel neu gyfres wedi’i gosod yn fy hoff ran o’r byd, a dw i yno. Wedi wythnosau o’r Montalbano arwynebol ond gwledd Siciliaidd i’r llygaid, dychwelodd BBC Four at ei gwreiddiau Llychlynnaidd ar nosweithiau Sadwrn gyda DNA. Gyda diolch i Fiona ’Pesda am yr argymhelliad, achos welais i’r un hys-bys ymlaen llaw.

Ymchwiliad i blentyn bach a gipiwyd o’r kindergarten yn swbwrbia København sy’n sbarduno popeth, a’r Politi lleol yn mynnu taw’r tad sy’n geisiwr lloches, ydi’r drwg yn y caws. Ond mae Rolf Larsen (Anders W. Berthelsen), tad a ditectif uchel ei barch, yn amau fel arall ac yn dal fferi i wlad Pwyl wrth i gliwiau newydd ddod i’r fei – gyda chanlyniadau trychinebus iddo fo a’i wraig. Ro’n i’n gwybod nad syniad da oedd mynd â’r fechan...

O hynny mlaen, ’da ni’n neidio o Ddenmarc i Wlad Pwyl a Ffrainc ac yn ôl, mewn drama sy’n plethu merch ifanc feichiog a lleianod anghynnes, masnachwyr pobl, clinig ffrwythloni a ditectif soffistigedig o Baris (Charlotte Rampling, gynt o Broadchurch). Os ydi’r ddwy bennod gyntaf yn ymddangos ar wasgar braidd, gyda lot o is-blotiau digyswllt, daliwch ati achos Torleif Hoppe, crëwr Forbrydelsen (The Killing), sydd wrth y llyw. Does na’m eira eto, ond cewch ddigonedd o awyr lwyd, isdeitlau, sgarffiau syml o chwaethus ac arwyddgan atmosfferig i’ch cadw’n ddiddig.

Cyn noswylio, mi ddarllena i bennod neu bump o nofel awdur The Killing (obsesd, moi?). Mae The Chestnut Man Søren Sveistrup eto wedi’i gosod yng Nghopenhagen hydrefol, a llofrudd cyfresol sy’n gadael ei stamp gwaedlyd trwy blannu ffiguryn castan ger cyrff merched ar hyd a lled y ddinas – gan beri penbleth i’r ditectifs anghymarus, y fam sengl Naia Thulin o Major Crimes a Mark Hess sydd wedi cael cic owt o Europol. I ategu’r dirgelwch, mae pob ffiguryn castan yn cynnwys olion bysedd hogan 12 oed a ddiflannodd flwyddyn ynghynt, ac sy’n digwydd bod yn ferch i Weinidog Cyfiawnder Llywodraeth Denmarc. Swnio fel cyfres deledu ddelfrydol, meddech chi, ac yn wir, mae Netflix wrthi’n ffilmio rŵan hyn.

A gyda’r sianel fawr honno ag un DR Danmark yn atgyfodi Borgen ar gyfer 2022, mi fydda i’n dal i danysgrifio am sbel go lew eto.

Politigården - pencadlys cyfarwydd yr heddlu, Copenhagen

 

Dwy bennod sy'n weddill, a dw i eisoes wedi ffeindio'r gyfres dditectif nesa i 'nghadw'n hapus trwy Dachwedd Noir, diolch i Walter Presents. Ysblander Lac d'Annecy yn yr Alpau ydi lleoliad Fear by the Lake, yr olaf o'r trioleg Ffrengig am y gŵr a'r gwraig o dditectif Lise a Clovis (Julie De Bona a Lannick Gautry), wrth i ddiflaniad merch ysgol leol a phandemig posib - gwres uchel, peswch, gwaedlif angheuol - godi braw. Yn 2019 y cafodd hon ei ffilmio, ond mae'n swnio'n boenus o berthnasol i'n hargyfwng byd-eang ni heddiw. Efallai y bydd yn wylio anodd os nad amhosib i lawer, yn ddarllediad anghyfrifol o ansensitif hyd yn oed. Ond dw i am roi cynnig arni ar sail llwyddiant y gyfres flaenorol yn arbennig. 

Allons-y!

 

 

Ewropa

Arvingere - Lleifior Denmarc

Aeth 31 Ionawr heibio gan adael cawl potsh o emosiynau yn ei sgil. I mi, teimlad o dristwch, dicter, dryswch, ac ie, yr ystrydeb Gymreig honno o hiraeth. Hiraeth am rywbeth saff a sicr a gymerais mor ganiataol gydol fy oes. Diolch byth, felly, i BBC Four, Netflix a Walter Presents (hefyd ar S4C Clic gydag isdeitlau Cymraeg) am fy mhasbort parhaol i ddramâu tan gamp o dir mawr Ewrop. Dw i'n pasa trefnu gwyliau gwanwynol â naws ditectifs drama. Gyda thocyn awyren rhad (sori, Greta) a llond llaw o kronor, gobeithiaf ddianc rhag jingoistiaeth anochel gŵyl banc Mai yr 8fed yn Great Brexitshire, a mynd i’m hoff ranbarth a enwyd gyda'r hapusaf yn y byd - Sgandinafia. Os na fydd COVID19 yn rhoi’r farwol i bethau. Y tro hwn, de Sweden sy’n galw, a dinas glan môr Malmö sydd mewn lleoliad tsiampion ar gyfer gwibdeithiau 30km i'r gogledd i Copenhagen a 60km i'r de i Ystad.

Ystad, swydd Skåne, a ddaeth yn enwog diolch i un ar ddeg o nofelau Henning Mankell am y ditectif pruddglwyfus Wallander. Cefais fy hudo’n lân gan yr addasiad teledu Swedeg rhwng 2005 a 2013 (a’r fersiwn Saesneg ddiweddarach gyda Syr Ken Branagh) ymhell cyn i’r guardianistas ddarganfod ‘nordic noir’. Mae'r golygfeydd o’r caeau hadau rêp melyn llachar, yr adeiladau fferm fframwaith coch a’r traethau unig lle’r âi Kurt a Jussi ffyddlon am dro hir dan awyr lwyd ddiderfyn, wedi’u serio yn fy nghof. Roll on fis Mai! Mae gan y Swediaid sawl ‘hit’ isdeitlog yn eu meddiant, yn enwedig Bron / Broen (2011-2018) ysgubol a gynhyrchwyd ar y cyd â'u cymydog-weithiau-gelyn o Ddenmarc. A bydda i’n dilyn ôl troed Saga Norén - neu ei Porsche 911S olewydden yn hytrach - dros yr enwog Øresund sy'n pontio’r ddwy wlad, â’r gân iasol honno yn troi a throsi yn fy mhen. Ond y llwyddiant digamsyniol diweddar oedd The Truth Will Out (Det som göms i snö) ar Walter Presents), drama ddirgel seicolegol yn seiliedig ar stori wir (coeliwch neu beidio!) am griw sy’n agor hen achosion gwaedlyd yn sgil honiad newydd ysgytwol wrth i’r llofrudd cyfresol adael carchar. Gyda'r ditectif trwblus Peter Wendel (Robert Gustafsson) yn arwain criw bach anghymarus, mae’n ras yn erbyn y cloc wrth i’r drwgweithredwr beryglu un o weinidogion llywodraeth Stockholm. Ac oes, mae yna olygfeydd llawn eira.

Cafodd y Daniaid hwythau glod a bri byd-eang byd diolch i dditectif benywaidd galed mewn siwmper Ffaroeaidd (Forbrydelsen 2007-2012) a llywodraeth glymblaid â lampau secsi (Borgen 2010-2013). Ffefryn personol arall oedd saga fodern am frodyr a chwiorydd cecrus yn dychwelyd i blasty blêr y teulu wedi marwolaeth eu mam, arlunydd o fri cenedlaethol. Roedd Arvingerne (The Legacy, 2014-2017), a welwyd ar Sky Arts prin ei sylw, yn llwyddo i ’nghyfareddu a’m llethu bob yn ail diolch i ambell gymeriad a phlot ffuantus. Hynny, a’r credits agoriadol crefftus i gyfeiliant swynol Nina ‘The Cardigans’ Persson.

Dyma flas ar uchafbwyntiau dramatig eraill yr UE:

Belgique O wlad Tintin y daw La Trêve (The Break, 2016-2018) am y ditectif o Frwsel Yoann Peeters sy’n dychwelyd (yn annoeth) i'w wreiddiau yn ardal wledig yr Ardennes - lle mae ymchwiliad i farwolaeth pêl-droediwr ifanc addawol o Affrica yn arwain at bartïon S+M ar fferm leol, llond coedwig o gyfrinachau a phenaethiaid heddlu llwgr.

Catalunya Tro bach i Barcelona fodern yn Nit i Dia (Night and Day, 2016-presennol), wrth i'r patholegydd fforensig priod Dr Sara Grau sy'n archwilio i gorff arall ddarganfod iddi gysgu gyda’r llofrudd posib. Gyda mwy o droadau na'r A470 rhwng Dolwyddelan a Betws.

Česká republika Cyfres fer Hořící keř (Burning Bush, 2013) dan law’r cyfarwyddwr Pwylaidd o fri Agnieszka Holland (ffilm Mr Jones), wedi’i gosod ym Mhrâg dan oresgyniad y Sofietiaid, reit ar ôl i Jan Palach, myfyriwr 20 oed, ladd ei hun yn wenfflam ar Sgwâr Wenceslas ym mis Ionawr 1969. Darlun dirdynnol ond cwbl hanfodol o’n hanes modern ni, sy'n ein hatgoffa pa mor bell rydyn ni wedi camu ymlaen fel cyfandir.

Deutschland Yn gyfres noir afaelgar o’r 1920au, mae Babylon Berlin (2017-2020) yn cynnwys ditectif sy’n dioddef o PTSD a theipydd sy’n ysu i ymuno â’r heddlu, gan ddatgelu byd o gyfrinachau peryglus ar y lefel uchaf wrth daro ar draws cylch porn tanddaearol. Gwledd i'r llygaid sy’n portreadu tlodi truenus a rhemp sin gabaret Gweriniaeth Weimar.

Éire Llwyddodd cyfres gyffrous, bum rhan, yn yr iaith Wyddeleg, An Bronntanas (The Gift, 2014) gyda sblash o hiwmor tywyll i ddenu fy sylw ar wefan TG4. Hanes criw bad achub tlodaidd o Gonamara sydd mewn picil moesol ar ôl darganfod cyffuriau gwerth €1m gyda dynes sy'n gelain ar fwrdd cwch a drawyd gan storm. Peidiwch â sôn am y rygbi ...

France Keystone Cops Ffrengig, gyda chyfreithwyr a heddweision yn baglu o un penderfyniad gwael i’r llall - yn eu bywydau personol a phroffesiynol - mewn Paris prin ei chyffwrdd gan Insta-dwristiaid. Gyda chyfres olaf un o Engrenages (Spiral, 2005-presennol) ar y gweill, dwi’n edrych ymlaen at weld sut fydd pethau'n gorffen i’r cariadon anghymarus Laure a Gilou, y femme-fatale fflamgoch Joséphine a grand-père mabwysiedig pawb, y Barnwr François Robin.

ĺsland Daw Andri Olafsson, pennaeth heddlu mwyaf blewog Ewrop heb os, i’r adwy yn Ófærð (Trapped, 2015-presennol), ar ôl darganfod corff-heb-ben ar fferi sy’n sownd mewn tref borthladd anghysbell. I waethygu pethau, mae eirlithrad yn bygwth y dref ym mhellafoedd gogleddol Gwlad yr Iâ. Roedd yr ail gyfres yn chwarae politics, gydag eithafwyr asgell dde yn peryglu gwleidyddion a gwerin gwlad fel ei gilydd. Antidot iasol perffaith i'n gaeafau soeglyd ninnau.

Italia Efallai fod BBC Four wedi mopio braidd gyda'r arolygydd smala Montalbano, ond dwi heb fy argyhoeddi. Mae’n well gen i Non uccidere (Thou Shalt Not Kill, 2015-presennol) Walter Present, wrth i’r ditectif Valeria Ferro ddefnyddio ei chweched synnwyr i ddatrys troseddau yn ninas ysblennydd Torino wrth frwydro yn erbyn gwewyr personol pan ddaw ei mam allan o’r clinc. Doedd y firws heb daro yma eto.

Nederland Ar gyfer cyfresi iaith Iseldireg, rhowch gynnig ar Overspel (The Adulterer, 2011-2015) am ffotograffydd proffesiynol Iris van Erkel-Hoegaarde (ceisiwch ddweud hynny ar ôl ambell Witbier) sy'n cwympo dros ei phen a’i chlustiau mewn cariad ffwdanus â’r twrna priod Willem Steenhouwer, y mae ei deulu-yng-nghyfraith yn ymhél â chytundebau busnes amheus a chorff yn y gamlas.

Norge Iawn, efallai dyw Norwy ddim cweit yn aelod-wladwriaeth yr UE ond mae’n llwyr haeddu cydnabyddiaeth yma. Os ydych chi'n dyheu am aeaf go iawn, Wisting (2019) amdani lle mae’r cawr mwyn o dditectif a'i boen-yn-tîn o ferch o newyddiadures yn brwydro trwy luwchfeydd mawr i ddal llofrudd cyfresol. Draw ar Netflix, mae Okkupert (Occupied, 2015-2020) wedi'i gosod yn Norwy’r dyfodol agos sydd dan feddiant y Rwsiaid, yng nghanol argyfwng ynni’r byd.

Lle rois i ’mhasbort gwin coch ’dwch?

Dilyn Saga a Sarah Lund

Bron i flwyddyn yn ôl, es am benwythnos hir i Ddenmarc a Sweden. Copenhagen yn bennaf, er mwyn porthi’r obsesiwn Nordig byth ers i BBC Four ddechrau darlledu’r goreuon o’r gwledydd hynny. Dyma gipolwg yn ôl ar y daith fer fythgofiadwy – ac oer - honno.

Mae’r drws metel yn sleidio ar agor, ac rydyn ni’n camu’n llechwraidd i mewn. Os ydi’r gwynt yn cosi’r rhewbwynt y tu allan, mae’n arctig fan hyn. Mae’n hesgidiau’n atseinio drwy’r warws fawr wag, a’r golau clinigol yn taflu cysgodion ar hyd a lled y waliau moel. Uwch ein pennau, mae cylchau metel rhydlyd a arferai grogi carcasau gwartheg flynyddoedd yn ôl. Neu gorff dynol... Dw i’n sadio wrth i Hanna ein tywysydd esbonio arwyddocâd y safle arbennig i’r ddwy gyfres a’m denodd yma. Dwy gyfres sy’n egluro pam fy mod i ac wyth arall DKK100 (decpunt) yn dlotach am y fraint amheus o grwydro lladd-dy segur ar bnawn Sadwrn niwlog o Chwefror. Pawb o wledydd Prydain namyn gwraig o dalaith Minnesota (“No, I did NOT vote for That Man”) yn treulio awr a hanner ar wibdaith nordicnoirtours.com dan law Hanna, merch o’r Ffindir a sgolor o Glasgow bellach wedi ymgartrefu yn Copenhagen. A merch sydd wedi mopio cymaint â ni ar gyfresi ditectifs a arweiniodd at oresgyniad newydd o Lychlynwyr i bedwar ban. 

Forbrydelsen (2007-2012) ddechreuodd y cyfan ddegawd yn ôl, cyfres a ymddangosodd ar BBC Four fel ‘The Killing’ am ddeng nos Sadwrn yn olynol gan roi’r farwol i ’mywyd cymdeithasol. Cyfres heb ei thebyg ar deledu Prydain, gyda’i phortread ysgytwol o drallod un teulu wedi llofruddiaeth eu merch. Yn ogystal â’r ditectif styfnig Sarah Lund (Sofie Gråbøl), cymeriad cofiadwy arall oedd Copenhagen ei hun – y maestrefi llwm a’r warysau tywyll, dinas fel petai mewn galar parhaus o niwl a glaw smwc. Gwnaed penderfyniad penodol i ffilmio yn Nhachwedd y dyddiau t’wllu’n gynnar, er mwyn creu’r naws am le noir-aidd. Ac mae’r dychymyg yn drên wrth inni gydgerdded â’r cymeriadau o neuadd y ddinas i Kødbyen yr ardal pacio cig cyn gorffen ym mhencadlys trawiadol neoglasurol yr heddlu. Mae’r Københavns Politigård yn lleoliad ffilmio amlwg i chwip o ddrama dditectif arall o’r parthau hyn. 

Drannoeth, dw i’n neidio ar drên cyflym i wlad arall - Sweden - yn bennaf am y profiad o groesi pont enwog Øresund fu’n sail i Bron/Broen (2011- ). Dyma gyfres a esgorodd ar sawl fersiwn arall rhwng Ffrainc a Lloegr (The Tunnel, Sky Atlantic) a Mecsico ac America (The Bridge, FX). Tybed ydi Trump yn ffan? Roedd hon, esbonia Hanna, yn chwarae fwy ar yr ystrydebau a’r tensiynau rhwng dwy wlad a dau gymydog, wrth i Saga Noren drefnus o Sweden orfod cydweithio â Martin Rohde chwit-chwat o Ddenmarc. Ar ôl cyrraedd Malmö, a gadael y sgwâr hynafol, heibio stad ddienaid o weithdai a gwestai bocs sgidia, mae eicon y ddinas yn hudo o bell. Dyma’r Turning Torso, adeilad talaf Sgandinafia sy’n codi megis cerflunwaith 623 troedfedd i’r entrychion a rhan amlwg iawn o awyrlun y gyfres. Cynefin Saga Norén, y ditectif trowsus lledr a’r Porsche melynwyrdd o’r 70au, ac mae’n wirioneddol drawiadol. Mae’r gwynt yn fain, ond sdim ots. Wedi’r cwbl, fyddai taith noir-aidd yn haul tanbaid yr haf ddim yr un fath. Ac wrth ddychwelyd ar drên Copenhagen y noson honno, mae arwyddgan pruddglwyfus Choir of Young Believers yn llenwi ’mhen. 

Nôl yn Nenmarc, dw i’n cael sgwrs sydyn gyda Christine Bordin, sylfaenydd cwmni Nordic Insite sy’n rheoli’r teithiau tywys. Prydeinwyr ydi 75% o’r cwsmeriaid obsesiynol, meddai, a’r gweddill o’r Iseldiroedd a Gwlad Belg, ambell Ffrancwr, Awstraliad ac Americanwr. Dyma’i holi wedyn am ein cyfraniad ni i’r genre, Y Gwyll, neu Mord i Wales a ddangoswyd ar DR1, prif orsaf ddarlledu’r wlad. A’i barn hi? “I am not sure I would qualify Hinterland as Nordic Noir - the definition is to be discussed for hours around a Danish beer - but it is certainly a very well made drama!” ateba’n frwdfrydig. Y fersiwn Gymraeg welodd hi, ond yn gyffredinol roedd llawer o’i chydweithwyr wedi colli’r Cardi Noir oherwydd diffyg hysbysebu gan y sianel Ddaneg. Hynny, a’r slot noswylio 11.20 yr hwyr o bosib a glustnodwyd i’r ail gyfres sydd ymlaen ar DR1 ar hyn o bryd. Yn rhwystredig, roedd Christine wedi cysylltu â chwmnïau cyfatebol yn Aberystwyth i drafod y posibilrwydd o gydweithio a hyrwyddo’r cyfresi Cymraeg a Daneg ar dudalennau Facebook ei gilydd. Chafodd hi ddim ateb. Oes, mae eisiau cic yn dîn ni’r Cymry weithiau. Ond mae ambell un wedi gweld potensial twristiaeth deledu yr ochr yma i Fôr y Gogledd. Dywed Richard Smith o gwmni ‘Cambrian Safaris’ o Lanafan ger Aberystwyth, mai’r Gwyll sy’n gyfrifol am ddenu cyfran sylweddol o Americanwyr a thramorwyr eraill i raeadrau gwaedlyd Pontarfynach, diolch i Netflix. Trowch i www.darganfodceredigion.co.uk ac mae yna lyfryn â mapiau o leoliadau’r gyfres a “gwlad llawn chwedloniaeth a dirgelwch” gyda delweddau trawiadol o’r ardal a lluniau S4C o’r cast. A ‘Her y Gwyll’ ydi taith gerdded fawr Ramblers Cymru ddydd Sadwrn 6 Mai eleni, sy’n sicr o apelio at sawl ffan fel fi. Efallai bod Y Gwyll wedi gorffen (am byth?) ar S4C, ond mae’r drydedd gyfres eto i’w gweld ar BBC Four a thu hwnt. Mae’r farchnad yno, Gymry Ceredigion. Bachwch hi!