Barn y Bobl

 

Wel, mae’r bobl wedi penderfynu a phleidleisio dros gân nofelti arall. Y wobr oedd £5,000 a thlws #CiG2021 mewn hongliad o theatr fawr wag a chynulleidfa rithiol fel Brityns Got Talynt y llynedd. Ond efallai bod hynny’n well na sodro cynulleidfa fud i eistedd rownd byrddau crwn efo gwin gwan. Cynulleidfa sydd fel arfer wedi diflasu a hen roi gora' i glapio erbyn y chweched gân wrth ddechrau gwisgo’u cotia’n barod i fynd adra.

Gerbron y genedl Gymraeg a chynulleidfa fyd-eang Facebook Live eleni, mi faglodd ’rhen Drystan drwy’i gyfweliada gefn llwyfan, ac mi straffaglodd Elin Fflur druan i ddeall atebion y dywededig zoom-gynulleidfa o Neuadd JMJ i ryw soffa’n Sir Benfro. Mi fethodd y sain ar gyfer y gân gynta, tra bod ambell gân arall mor anghofiadwy â chyfraniad Boris Johnson at gyfarfodydd Cobra efo Mark Drakeford AS. Ac roedd Twitter ar dân gyda’r awgrym mai mwg drwg oedd yr “Hwne” yng nghân fuddugol Morgan Elwy wnaeth lwyddo i godi gwên ac ysbryd cenedl dan glo. O leia mae gan Morgan dipyn o bedigrî fel cerddor, fel aelod o'r band roc a rege o Ddyffryn Clwyd, Trwbz, ynghyd â'r un mor dalentog Mared Williams a'i frawd amryddawn Jacob Elwy.

Tlws Tan-y-fron

 

Mae gynnon ni wylwyr S4C draddodiad go bethma o ddewis y gân fuddugol – o sentiment ‘Dal i Gredu’ (1992) i jolihoetian ‘Mi Glywais i’ (2005) a sbŵff ‘Mynd i Gorwen hefo Alys’ (2013). 

Hynny, wrth i berlau fel ‘Tŷ Coz’ (1987) gan Iwan Llwyd ac Elwyn Williams ar gyfer Dafydd Dafis, gael andros o gam, fel Bronwen Lewis a ‘Curiad Coll’ yn fwy diweddar (2017).

“Chwaeth ydio ar ddiwadd y dydd” honnodd Trystan ag Elin ar ôl i’r beirniaid chwynnu’r 96 yn wyth. Wel, hynny a lot FAWR o frogarwch ac antis ag yncls balch sy'n barod i ffonio gyda'u pleidlais. Er, doedd gan y Monwysiaid na’r Crymychiaid neb i gefnogi eleni.

‘Y Bobl’ gan Daniel Williams, cyfansoddwr ifanc o Gartholwg ger Ponty, oedd fy ffefryn clir i. Cân hudolus am chwedl Cantre’r Gwaelod ag islais bosib i’n trychineb newid hinsawdd ninnau heddiw – cân a ganwyd yn syml o soniarus gan y Cardiffian Lily Beau, sgolor coleg East London Arts and Music a ymddangosai fel y fenyw Gymreig fodern ar lwyfan y Donald Gordon. Pam o pham nad oedd hi yn y tri uchaf? C'mon Cymru, mun!

Ond be’ wn i. Rhyw biciad i mewn ag allan o’r rhaglen wnes i nos Wener diwetha, cyn laru a throi i wylio’r ddrama Almaeneg gyffrous am gwymp wal Berlin yn Deutschland ’89 ar More 4. 

Svenga Jung, Jonas Ray, Maria Schrader a Sylvester Groth yn dianc o Ddwyrain Berlin a 'runfathrwydd Cân i Gymru

 

Wn i ddim beth sy’n bod efo’r fformat bellach. Efallai bod angen ailwampiad a/neu roi contract i gwmni cynhyrchu arall, rwan bod Avanti wrth y llyw ers 2007. A dwi’n ama'n gryf y byddai’r gystadleuaeth wedi hen chwythu plwc oni bai am elfen ryngweithiol Twitter a anogir gymaint gan y cyflwynwyr ac S4C ei hun. Ond lwc owt os feirniadwch chi gân (nid y canwr) neu fyddan nhw am eich gwaed chi gyda honiad o frad neu fwlio – er inni weld clip o’r beirniaid yn wfftio a chwerthin yn harti am ben rhai o’r cynigion ddaeth i law. Gyda llaw, fe wnaeth Angharad Siân 'Calan' gyfaddef fod sawl cais 'Daw eto haul ar fryn-aidd' wedi dod i law eleni. Diolch i'r drefn na chawson nhw mo'u cynnwys - da ni 'di dioddef digon fel mae hi.

Wyrach mai fi sy’ di colli holl bwynt y rwdlian hwyliog ’ma’n enw Adloniant Ysgafn. Dw i’n dal ddim yn siŵr beth ddigwyddodd i freuddwyd wreiddiol BBC Cymru ar gyfer y fformat nôl ym 1969. Byrdwn y Dr Meredydd Evans oedd dewis Song for Wales ar gyfer Eurovision, yn hytrach na’r gystadleuaeth bresennol sy’n mynd mlaen i’n cynrychioli ni yn y Ban Geltaidd mewn rhyw byb yn Swydd Donegal. Iwerddon sydd wedi ennill y gystadleuaeth am dair blynedd o'r bron yn ddiweddar tan 2019, cyn i gyfyngiadau covid roi taw ar y teithio. Ac ar y cyfan, gwerinol iawn ydi ceisiadau'r gwledydd eraill i gyd wrth i Gymru ganol-y-ffordd anfon seiniau llawer mwy eingl-americanaidd.

Efallai bod angen i mi naill ai chill-owt a mwynhau bach a bach o hwne ganol y pandemig parhaus.

Neu roi’r gorau i wylio-a-twitro Gŵyl Ddewi nesa.

 

Margaret Williams, enillydd 1969 gyda'r 'Cwilt Cymreig'

 

Dewi Pws, cyfansoddwr 'Nwy yn y Nen', 1971

Sgorfwrdd 1983 (Nid Llwynog oedd yr Haul) efo Menna Richards + Emyr Wyn

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Enillydd denim dwbl y 90au - Gwlad y Rasta Gwyn (1990) ac Un Funud Fach (1997)

 

Safon prin y 2000au - Ryland Teifi (2006)

Sut i wella Cân i Gymru...

...cael gwared â’r gystadleuaeth am byth! mi glywaf y sinigiaid mwyaf yn gweiddi.

Yn gam neu’n gymwys, mae Eurovision Cymru yn rhan annatod o ddathliadau Gŵyl Ddewi S4C, law yn llaw â thwrnamaint lluchio cennin(!) Pobol y Cwm, lluniau o blant mewn gwisgoedd Cymreig yn plastro’r papurau lleol a twitter a phaced o Welsh Cêcs o’r Co-op. Dw i’n cofio oes aur S4C diferu-o-bres, a ffilm fawr yn cael ei darlledu ar ddydd ein nawddsant gan un o’n hawduron amlycaf ni - o Nel Meic Povey i Sigaret? Saunders Lewis.

Ac eleni, efallai fod nifer gwylwyr Cân i Gymru fymryn yn uwch na’r arfer oherwydd eiramagedon. Fe wyliais tan hanner ffordd drwodd, meddwl "ma hyn yn shit" nid yn annhebyg i’r nain yma, cyn lapio amdanaf a mynd am dro i’r lluwchfeydd yn yr Eglwys Newydd. Wedi’r cwbl, mae eira mawr yng Nghaerdydd yn ddigwyddiad mewn oes. Mi fydd Cân i Gymru nôl flwyddyn nesaf doed a ddêl, i ddathlu’r hanner canrif.

Os felly, mae eisiau ailwampiad difrifol fel a ganlyn:

• Rhyddhau’r gynulleidfa. Er mwyn dyn, rhyddhewch nhw o hualau’r blydi byrddau coctel crwn a naill ai gadael iddyn nhw eistedd mewn rhes neu sefyll o flaen y llwyfan. Agorwch far. Unrhyw beth i gael mwy awyrgylch, wmff a sŵn i’r cyfan. Roedd yna fwy o awyrgylch yn achlysur urddo'r Trymp Ddyn.

• Llai o’r Rheithgor. Mae clywed cantorion proffesiynol fel Al Lewis yn paldaruo am “safon” y caneuon yn embaras a diflas ar ddechrau’r rhaglen. Ewch syth iddi i’r caneuon.

• Pleidlais y panel. Dewiswch gerddorion proffesiynol i farcio’r caneuon. Ychwanegwch eu sgôr hwythau at un y gynulleidfa hynod blwyfol, sydd ond yn dueddol o bleidleisio dros Tom wyr Vera Bryngwran neu honna sy’n Coleg Metropolitan y Drindod De Cymru Dewi Sant. Go brin wnawn nhw bleidleisio dros y gân.

• Wynebau newydd. Mae hyd yn oed y criw cefndir yn drewi o glique #CiG. Non Parry, Tesni Jones, Steffan Rhys Williams, wynebau'r gystadleuaeth yn y gorffennol.  Roeddwn i’n gwingo efo’r berthynas rhwng Trystan, Elin Fflur a twitter – yn enwedig y seibiau hir wrth sgrolio-chwilio am bethau gweddus a chanmoliaethus i’w hadrodd yn ôl wrth y genedl. Efallai ei bod hi’n bryd dilyn ôl troed Dechrau Canu a rhoi’r job i gwmni cynhyrchu newydd.
• Y Ban Geltaidd. Leitir Ceanainn (Letterkenny) Swydd Donegal yw’r lleoliad ddechrau Ebrill eleni. Ddim bod ni fawr callach yma yng Nghymru, a hanes y gân fuddugol yn Iwerddon yn cael fawr o fensh wedyn. Iawn, mae’r wobr ariannol o £5,000 o bunnoedd yn neis (ond tipyn is na’r £10,000 a gynigiwyd diwethaf yn 2010 pan aeth Tomos Wyn gyda Bws i’r Lleuad), ond beth am hynt yr enillydd wedyn? Byddai eitem ar Heno neu rhywbeth yn well na nada.

Ta waeth. Dyma rywbeth bach i godi'r galon a dau o uchafbwyntiau'r gystadleuaeth - y llynedd. Peidiwch â ffonio mwyach, mae'r llinellau wedi cau, ac efallai y cewch eich tsiarjio.

 

Eurotrash

Neiniau gwerinol o Rwsia, bwystfilod rheibus o'r Ffindir, dynas efo locsyn o Awstria a phyped twrci o Iwerddon. A Bonnie Tyler. Rhai o'r perfformwyr sydd wedi, ym, serenu ar lwyfan eisteddfod fawr Ewrop (ac Israel) dros chwe degawd. Mae wedi datblygu a newid yn aruthrol (uffernol?) byth ers i'r Grand Prix Eurovision de la Chanson Européenne gyntaf gael ei chynnal yn Lugano, Swistir ym 1956. Gyda chwymp y Llen Haearn, boddwyd y fformat gan fflyd o newydd-ddyfodiaid o'r Dwyrain - a Hemisffer y De - gan ddod ag elfennau newydd kitsh i noson fwya' camp a rhemp y flwyddyn. Disodlwyd un Gwyddel sardonig gan un arall a chollodd Le Royame-Uni ei hapêl. Ond mae rhai pethau'n ddigyfnewid. Drama'r sgorfwrdd epig, lle mae cymdogion yn rhoi douze points i'w gilydd, blerwch y cysylltiadau byw a'r camddealltwriaeth ieithyddol. Hefyd, llwyddiant parhaus y Sgandis sy'n golygu tipyn o faich ariannol i sianeli teledu gwladol y parthau gogleddol hynny. Tua 60 miliwn SEK (€6.3m) ydi'r bil i Sweden hyd yma. Mae cystadleuwyr eraill fel Rwmania wedi cael cic owt oherwydd dyledion hirhoedlog.

Does ryfedd fod Iwerddon wedi anfon Jedward a thwrci i'r gystadleuaeth yn ddiweddar wedi i'r wlad bron â fynd i'r wal r'ol cynnal y sbloets bedair gwaith yn ystod y 90au. Ys dywed un o flogiau'r BBC:

Representatives from Ireland’s state broadcaster, RTE, were said to have expressed concern at having to stage the contest for a third consecutive time in 1995, inspiring the famous Father Ted 'A Song For Europe' episode. Perhaps the biggest irony is that only weeks after ‘My Lovely Horse’ was broadcast, Ireland went on to win with Eimear Quinn’s ‘The Voice’ leaving RTE picking up the tab for staging its fourth contest in five years.

Gwnaeth Gymru ei siâr hefyd, rhwng Mary Hopkin o Bontardawe (1970, 2il safle) a Jessica Garlick o Gydweli (2002, cydradd 3ydd). Eleni, Joe Woolford o Ruthun sydd â'r dasg ddiddiolch o chwifio baner yr Iw-Cê.

Ond nid y Ddraig Goch wrth gwrs. Roedd honno ar restr y baneri 'gwleidyddol' sydd wedi'u gwahardd o'r gystadleuaeth, ynghyd â rhai'r Alban, Gwlad y Basg, Palesteina ac, ym, ISIS. Tydi S4C ddim yn hapus, ond tawedog iawn fu'r BBC hyd yma*.

Ond yr enwocaf o Walia, heb os, ydi Nicky Stevens o Gaerfyrddin. "Pwy yffach?" meddech chi. 'Ol Nicky Stevens siwr iawn, aelod o'r pedwarawd fflêriog Brotherhood of Man a ddaeth i'r brig yn yr Haag, Iseldiroedd, ym 1976 gyda...

Dewch 'laen, da chi gyd yn gwybod y geiria'n iawn.

Fydda i'n gwylio'r noson lawen o Stockholm nos Sadwrn? Go brin. Collwyd pob hygrededd ers i Awstralia ymuno â'r rhengoedd, ac mae'r bîts Ewropop â'r odlau Saesneg ciami yn ymdoddi'n angof i'w gilydd erbyn hyn. Bu ambell berl yn y gorffennol, mwy cofiadwy a safonol na'r enillwyr weithiau. Rhai fel cân Nashville-aidd hollol hyfryd yr Iseldiroedd y llynedd, deuawd gyda merch soniarus nid annhebyg i Duffy Springfield. Ymlaen â'r gân.

Beth petai'r Gymru ddatganoledig yn ymuno â'r gystadleuaeth ryw ben yn hytrach na steddfod dafarn y Ban Geltaidd, fel breuddwyd wreiddiol Merêd pan sefydlodd Cân i Gymru ym 1969? Mae yna ambell gyn-enillydd sy'n ffitio'n berffaith i'r fformat Ewropeaidd gyfredol. Na, nid 'Mi Glywais I' Rhydian Bowen Phillips. Ond hon o 2011...

* Erbyn hyn, mae Undeb Darlledu Ewrop wedi callio a dweud bod croeso i'r Cymry chwifio'r ddraig yn Stockholm wedi'r cwbl. A dyna ddiwedd ar stori a gyrhaeddodd siambr Ty'r Cyffredin hyd yn oed.