Alba gu bràth

Annwyl yr Alban,

Weithiau, jyst weithiau, buasai bywyd yn brafiach acw. Dim iaith leiafrifol gref i’w hamddiffyn bob gafael. Dim 20% o’r boblogaeth yn Sassenach dŵad. Dim UKIP mewn Senedd sy’n wirioneddol dorri’i chwys ei hun ac sy’n rhoi annibyniaeth ar frig yr agenda. 

Dim Alun Cairns.

Mi fuaswn i’n ymffrostio yn y ffaith i ’nghydwladwyr bleidleisio dros aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Yn ymfalchïo mewn ffilmiau gwerth $25 miliwn fel Mary Queen of Scots sy’n hyrwyddo’n hanes i bedwar ban. Byddwn yn llawer mwy hyddysg mewn materion cyfoes fy ngwlad fy hun trwy bapurau cenedlaethol o weisg Aberdeen, Glasgow a Chaeredin yn hytrach na Llundain. Ac yn tanio’r teledu i wylio awr o newyddion o’r Alban a’r byd bob nos. Mae The Nine yn rhan o sianel newydd Saesneg unswydd i’r gogledd pell - BBC Scotland – a aned fis diwethaf, mewn ymateb i gyfaddefiad Tony Hall, cyfarwyddwr cyffredinol BBC Prydain yn 2016, fod darlledwyr Llundeinig yn esgeuluso cenhedloedd a rhanbarthau eraill y deyrnas g’neud hon. Sianel newydd sbon â chyllideb o £30 miliwn (tebyg i BBC Four) gydag oriau brig o saith yr hwyr tan hanner nos. Sianel sy’n addo cymysgedd o raglenni dogfen megis Children of the Devolution, comedïau fel Scot Squad, sioe bêl-droed wythnosol A View From a Terrace yn seiliedig ar bodlediad poblogaidd, a dramâu newydd fel Guilt gyda Mark Bonnar (Catastrophe, Shetland) a Jamie Stives (Game of Thrones) fel dau frawd ar chwâl wedi iddyn nhw ladd hen ŵr yn ddamweiniol wrth yrru adref o briodas.

Rebecca Curran a Martin Gleisser - cyflwynwyr rhaglen newyddion nosweithiol 'The Nine'

Mae’r cyfan yn deillio o’r hen hen ddadl dros y “Scottish Six”, mewn ymateb i’r troi trwyn parhaus ar newyddion o’r gwledydd datganoledig – sefyllfa sydd wedi gwaethygu mewn gwirionedd, gyda’r ymadroddion cyffredin “…in England” i ddiweddu adroddiadau o fyd addysg neu iechyd fel petai datblygiadau neu ffaeleddau’r systemau hynny ddim yn bod ar y cyrion Celtaidd. Heb sôn am becyn chwaraeon Lloegr yn Gyntaf. A tydi jyst sodro Huw Edwards a Kirsty Wark tu ôl i ddesg rhai o brif raglenni newyddion y Gorfforaeth ddim yn tycio mwyach, fwy na phloncio Alex Jones ym merddwr The One Show. Alla i fyth gymryd y sioe gylchgrawn nosweithiol honno o ddifri mwyach heb feddwl am This Time with Alan Partridge.

Nid bod arlwy’r noson agoriadol o Theatre Royale Glasgow wedi plesio pawb chwaith, gyda’r ymatebion yn amrywio o “what a load of patronizing crap” i “thinking that new #BBCScotland channel has been designed to show us that we are too wee, too poor and too stupid to have grown up TV”. Roedd llawer yn cwyno am yr orbwyslais ar Glasgow a choridor yr M8 (swnio’n debyg i BBC Wales M4-ganolog?), a’r ffaith mai rhaglenni BBC2 Lloegr sydd arni o amser cinio tan 7 yr hwyr beth bynnag.  I Alice Rowat, adolygydd teledu The Herald, roedd megis gwylio teledu Hogmanay ar nos Sul o Chwefror tra bod Aidan Smith o'r Scotsman fymryn cleniach gan obeithio am sianel gyfoes ac nid un or-giltiog ei naws. 

Ac mae rhywun yn arswydo braidd o feddwl sut siâp fyddai ar noson agoriadol sianel benodol BBC Wales. Dechrau gyda chyngerdd Max Boyceaidd o’r Grand Porthcawl, yna Derek Tywydd yn crwydro rhan o lwybr arfordir y Mwmbwls efo Bonnie Tyler, penawdau rhyngwladol gan Jennifer Jones (falle o stiwdio Brynmeirion i blesio’r North Walians), cyn aduniad “arbennig” o High Hopes a dangosiad eto fyth o Grand Slam i gloi. 

O ran diddordeb, fe drois i wylio rhywfaint o The Nine ar nos Lun gynta’r criw newydd(ion) a mwynhau ar y cyfan fel y rhelyw o’r twitteratis. Stiwdio palet piws fel ein Newyddion 9 ni, a chyfres o luniau montage o wynebau Sgotiaid o bob lliw a llun yn hytrach na golygfeydd dinesig generig dros gerddorfa agoriadol. Penderfyniad hwyrfrydig y cadach llestri Corbyn i glosio at ail Refferendwm (Ewrop, nid annibyniaeth i’r Alban) oedd y prif bennawd, cyn eitemau ar greisus cyffuriau’r Alban (tewch a deud!), ymchwiliad i farwolaeth merch o Livingston yn Benidorm, treialon moddion HIV, a thro i Reykjavik i gasglu barn yr Islandwyr am y bali busnes “B” ’ma. Yn y pecyn chwaraeon, daeth Alex McLeish a Gregor Townsend ynghyd ar y soffa i drafod pwysau rheoli’r timau cenedlaethol a chloi gydag eitem ysgafn am ferch 14 oed o Livingston (lle poblogaidd heddiw) a enillodd ornest ddawnsio nos Sadwrn y BBC. O ran yr elfen ‘ryngwladol’, roeddwn wedi disgwyl mwy o straeon tramor mawr y dydd o safbwynt gohebwyr Albanaidd yn lle’r bydolwg Seisnig ar bopeth gan y brif Gorfforaeth.

Fel y cloriannodd Alison Rowat, eto o’r Herald:

Come 10pm it had been a busy hour but a long one. This was a competent but underwhelming debut. It didn’t feel fast moving and agenda setting or whatever the hype had promised. Nor, the Cook report aside, was it very Scottish. The Nine will have to live a little more dangerously if it is to score more marks out of ten than this.

Cildwrn i'r Cymry

Yr un pryd, fe wnaeth Tony Hall addo £8.5 miliwn ychwanegol bob blwyddyn i BBC Wales dlawd tan 2020 ac y byddai “...sianel newydd iPlayer BBC Cymru yn cael ei lansio gan gynyddu amlygrwydd rhaglenni i gynulleidfaoedd yng Nghymru”. £3.6 miliwn ydi ffigur cyfatebol Gogledd Iwerddon. Ond y gwir amdani yw mai dychwelyd i lefelau gwariant ddegawd yn ôl mae’r buddsoddiad “ychwanegol” hwn, fel yr ategodd Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu’r Cynulliad.

Does dim sôn am ‘sianel newydd’ eto, ond mae ambell gyfres Saesneg wedi ymddangos. Dydy’r arwyddion ddim yn dda. O. Gwbl. Ydych chi’n cofio Eldorado (1992-93), smonach sebon wedi’i gosod yn y Costa del Brits? Croeso i fersiwn BBC Wales. Mae Pitching In yn portreadu Lloegr Fach ar arfordir Môn, gyda Mancunians a ‘locals’ smala o’r Cymoedd yn cymysgu dros beint yn y Dragon cyn dychwelyd i noswylio ym maes carafanau Daffodil Dunes. Fe lwyddon nhw i wasgu golygfa o olwyn pen pwll (Mynydd Parys, Amlwch) hyd yn oed.

Wn i ddim a lyncodd LA Productions o Lerpwl gopi o “Welsh Stereotypes for Dummies” cyn ffilmio hon, ac a oedd Ben Irving, Golygydd Comisiynu BBC Cymru a’r pen bandit Rhodri Talfan Davies wedi cymryd rhywbeth wrth roi sêl bendith iddi. O leia bydd Bert a Maude o Preston wrth eu boddau pan gaiff ei dangos i weddill Prydain ar BBC One Daytime.

Mae’n hawdd anghofio bod gynnon ni sianel ddigidol benodol i Gymry di-Gymraeg ar un adeg. Daeth BBC 2W i’r fei yn 2001 cyn i ddiffyg arian ac uchelgais o'r top gladdu’r cyfan yn 2009. Mae’r archifau’n datgelu i’r sianel fyrhoedlog ddarlledu bwletinau newyddion am naw bob nos o Gymru a’r byd a “documentaries and factual programmes geographically reflecting the whole of Wales… including lifestyle programmes tailored to an audience living within Welsh borders”. Mae honno, a llwyddiant ysgubol Belonging (1999-2009) am hwyl a helbulon Lewisiaid Bryncoed megis breuddwyd bellach. Byddai amddiffynwyr BBC Wales yn pwysleisio’r ffaith fod ail gyfres o Hidden wrthi’n cael ei ffilmio yn ardal ’Stiniog, ond dw i’n amau a fyddai’r ddrama dditectif du-bitsh honno wedi gweld golau dydd heb bartneriaeth Craith S4C.

Yakee Darr from Anglesea butt!

BBC Scotland i weddill Prydain:

Sky 457

Freesat 108

Virgin 162

Un nos Sul

Cachu Hwch. 

Dyna fy ymateb cyntaf pan glywais mai Eve Myles fyddai seren cyfres gefn-wrth-gefn newydd S4C a BBC Wales. Peidiwch â ’nghamddeall i. Dw i’n ffan fawr o’r ferch o Ystradgynlais byth ers dyddiau Belonging a Torchwood - pwy all anghofio’r olygfa eiconig hon? - ond calla dawo am ail gyfres  Broadchurch. Ac er iddi gael ei magu yn un o bentrefi Cymreiciaf topiau Cwm Tawe/de Powys, mae’n un o’r un o’r 80% nad ydynt yn medru’r iaith yn y Brexit-shire sydd ohoni heddiw. A dyma feddwl pam ddiawl mae S4C yn dychwelyd i’r dyddiau annoeth hynny o gastio enwau “mawr” di-Gymraeg yn y gobaith (aflwyddiannus gan mwyaf) o farchnata a denu rhagor o wylwyr a sylw tu hwnt i Glawdd Offa. Cofier Edward Woodward yn Tân ar y Comin (1993) a Philip Madoc yn Yr Heliwr/A Mind to Kill (1991-2002) yn actio’n Gymraeg fel petai ganddyn nhw lond ceg o bys slwtj poeth.

**RHYBUDD - PEIDIWCH Â DARLLEN HEB WELD Y BENNOD GYNTA**

Ond yn ôl at Un Bore Mercher / Keeping Faith (Vox Pictures), y cyfraniad diweddaraf i slot noir-aidd nos Sul. Yma, mae Eve yn chwarae rhan Faith Howells, mam a thwrna braf ei byd â thŷ 04 Wal mewn tref fach ddel yn y Gorllewin (cyfuniad o Dalacharn, Pontardawe, llys barn Caerfyrddin a stiwdios enfawr Pen-y-bont ar Ogwr) cyn i’w byd droi ben i waered yn sgil diflaniad disymwth ei gŵr Evan (ei chymar go iawn Bradley Freeguard) un bore - yep, dyna chi - Mercher. Cyn hir, mae’n gorfod chwarae ditectif ac yn dod ar draws cyfrinachau go anghynnes am ei chynefin. Ac mae lleoli’r gyfres yn y Gorllewin yn wirioneddol hyfryd, yn ogystal â PR da i S4C cyn symud ei phencadlys yno’r flwyddyn nesaf. Mae adolygiad cytbwys a chynhwysfawr Sioned Williams yn cyfeirio’n smala at hyn. Rhwng pyliau o gawodydd, mae’r golygfeydd o ardal Dylan Thomas - y castell, yr aber, y llwybrau arfordirol - yn drawiadol, ac yn helpu i greu awyrgylch braf a chymuned glos lle mae pawb yn ’nabod pawb yn enwedig y Trwyn Drws Nesaf (croeso mawr yn ôl i Menna Trussler).

Mae’r ddrama’n cychwyn gydag Evan Howells megis gŵr a thad y flwyddyn sy’n bwydo a suo ei blant i gysgu tra aiff ei wraig mas i slotian a sgrechian chwerthin efo criw i ddathlu ysgariad Lisa (Catherine Ayres, sy’n parhau â chwota prosecco ei chymeriad Byw Celwydd). Ond wrth gwrs, mae’r boi’n rhy ddelfrydol o’r hanner, a’r olwg boenus a’r smôc ar y slei yn awgrymu nad yw pethau’n fêl i gyd, cyn iddo godi pac ar ei ffordd i’w waith. Drama ddomestig gawson ni wedyn fwy neu lai, wrth i Faith orfod cydbwyso gwersi nofio’r plant, pledio achos meddwyn lleol yn y llys, a gadael 112 o negeseuon ar ffôn lôn ei gŵr. Ac mae ei theulu yng nghyfraith yn cau amdani, ac yn llawn ensyniadau am ei methiant i ‘blesio’ ei gŵr, wrth i ddirgelwch y diflaniad ddwysau. Gobeithio y gwelwn ni lot fwy o’r Marion Howells drwynsur, mam Evan - dwi’n gymaint o ffan o Rhian Morgan fel ’swn i’n fodlon ei gwylio’n darllen cofnodion y Cynulliad am awr gron gyfan.

Ar yr wyneb, mae Faith yn llwyddo i gadw’r heddwch, ond ar ôl cau’r drws ar y busneswrs a’r nos, daw ei rhwystredigaethau i’r amlwg. Roedd gwylio drwy ffenestr y gegin o’r tu allan, a Faith yn ffrwydro’n fud fel Mount Etna wrth olchi llestri, yn drawiadol. Mae Eve Myles wedi’i geni i’r rôl yma, a does ryfedd fod y cynhyrchwyr wedi’i phlagio i gymryd rhan er gwaetha’r her ieithyddol. A doedd dim angen iddi hi, fel ninnau, boeni am safon ei Chymraeg. Mae’n ynganu’n dda (fel y dylai siawns, ar ôl rhywfaint o Gymraeg ail iaith yn yr ysgol), yn defnyddio ambell linell o Wenglish y stryd Sir Gâr, ac mae’r golygfeydd rhyngddi hi ä’r plant yn hollol hyfryd a naturiol. Mae’r dirgelwch yn prysur gyflymu wrth i Faith chwilio a chwalu drwy wardrob ei gŵr, a chanfod bag plastig amheus ar y naw. Nage, nid ôl-rifynnau o Dogging in Carmarthenshire, ond wig, pâr o sbectols, a cherdyn DVLA ei gŵr dan enw g’neud â’r llun cuddwisg gwaethaf ers mwng Mathew Gravell yn Teulu.

Gorffennodd y bennod gyntaf yn fwy iasol, gyda Faith yn ymchwilio i honiad gyrrwr tacsi (amheus?) iddo weld car Evan wedi’i barcio ger rhyw fwyty carfyri, a dieithryn yn loetran y tu allan i’w chartref â’r plant yn eu gwelyau heb warchodwr...

Yr unig fan gwan i mi’n bersonol, oedd y defnydd o’r piano fel cerddoriaeth gefndir braidd yn rhy ffwrdd a hi i’r naws ddirgel. Byddai tincial syml i godi croen gwydd wedi bod yn well, fel Forbrydelsen bob tro roedd Sarah Lund yn taro ar gliw newydd neu'n mentro i rywle bol buwch gyda’i thortsh. Doeddwn i ddim balchach gyda cherddoriaeth glo a gyfansoddwyd gan Amy Wadge chwaith, ond fi ’di hwnnw. Y gantores, gyda llaw, ydi Ela Hughes – ac mae’r gyfres hon yn dipyn o achlysur teuluol, gyda’i thad Aneurin Hughes yn actio rhan y tad-yng-nghyfraith, a’i mam Pip Broughton yn gyfarwyddwr a chydgynhyrchydd y prosiect. Dw. I’n. Dweud. Dim.  Gyda llaw, gorau po leiaf o ôl-fflachiau o Faith ac Evan yn lapswchan mewn cae melyn, megis hys-bys siampŵ Timotei ers talwm gawn ni (ymwadiad: mae mathau eraill o siampŵs ar gael).

Gair cyn cloi am y sgript a phroblem a gododd gyda’r Gwyll hefyd. Mae’r fersiwn Gymraeg wedi’i haddasu gan Anwen Huws, sgriptwraig brofiad Pobol y Cwm a Gwaith Cartref â chlust dda iawn am dafodiaith Sir Gâr. Ond y ffaith ddiymwad amdani yw mai addasiad o syniad a sgript Saesneg ydi hon go iawn, a hynny gan Matthew Hall brodor o Lundain â CV digon parchus fel nofelydd Saesneg a chyfresi teledu’r gorffennol fel Foyle’s War a Kavanagh QC ar ITV a New Street Law ar gyfer y BBC. Ond os nad ydi S4C, hyd yn oed 35 mlynedd wedi ei sefydlu, yn barod i feithrin ein doniau cynhenid, pa obaith sydd i’r cyw-sgwenwrs rhwystredig sy’n ceisio eu gorau glas i arddel y grefft yn eu mamiaith?

Cawn weld sut y datblygith pethau dros y saith wythnos nesaf. Croesi bysedd y bydd sawl tro  yng nghynffon y stori i gynnal y chwilfrydedd tan ’Dolig.

S4Wales

Wnes i ’rioed feddwl bod Port Talbot yn gymaint o bictiwr. O’r tyrrau dur sy’n gefnlen i draeth melyn epig Aberafan i’r cymoedd gleision uwchlaw’r mwg a’r M4, a hyd yn oed colofnau concrid y draffordd fawr brysur - mae gwaith camera Bang yn hynod drawiadol. Cyfres newydd nos Sul yn slot sanctaidd y ddrama Gymraeg am naw. Nid saga sgleiniog fel Teulu mohoni na chyfres noir-aidd arall waeth beth ddywed Llais y Sais - ond cyfres drosedd-deuluol. Sam a Gina, brawd a chwaer ar begynau gwahanol mewn bywyd - y naill (Jacob Ifan) yn weithiwr warws anfoddog sy’n ysu am bach o rym a chyffro yn ei fywyd pan ddaw gwn anghyfreithlon i’w feddiant, a’r llall (Catrin Stewart) yn blismones uchelgeisiol sy’n ymchwilio i lofruddiaeth a achoswyd gan y cyfryw wn. Ac yn y cefndir, cysgod marwolaeth eu tad a saethwyd yn farw ar y traeth o flaen Sam y bychan, a’r gwrthdaro cyson â’r Sgotyn a bwli o lysdad er gwaetha ymgais y fam lywaeth (Nia Roberts) i gadw heddwch. Bu Gillian Elisa yn serennu fel mam-gu neu “Nani” ddi-lol y teulu i ddechrau cyn marw’n ddisymwth - bechod, achos yn bersonol, hi oedd un o’r prif resymau dros wylio yn y lle cyntaf. Ac mae staff yr heddlu (o Gareth Jewell i Suzanne Packer) yn ategiad dwyieithog difyr i’r cyfan. Cyfres ddwyieithog, felly, nid fersiwn gefn-wrth-gefn fel y ditectif nid anenwog hwnnw o’r Borth. Gyda llaw, ai fi ydio, neu oes angen i swyddfa heddlu Cwm Afan fuddsoddi’n sylweddol mewn bylbiau golau? Mae llawer o’r golygfeydd hynny fel bol buwch.

Bu cryn heip am iaith Bang, yn enwedig y golygfeydd helaeth o Saesneg fel sy’n fwy naturiol i’r De diwydiannol. Yn y blyrb cyhoeddusrwydd, roedd llawer o’r cast a’r criw fel y cynhyrchydd Catrin Lewis Defis yn brolio mai fel hyn ’dyn ni’n siarad yn y Gymru fodern. Cymysgedd o frawddegau Cymraeg a Saesneg, Wenglish hyd yn oed. Hmm. Llansawel falle, bendant ddim Llanrwst na Llanllwni. Meddai’r Fonesig Lewis-Defis:

“I think we switch really naturally between both languages and it shows the way that Wales and the Welsh language is today.

“It’s brilliant because we can take the Welsh language further, rather than making an excuse for it and dubbing it in English, we’re going to take the Welsh out there with the English and that makes this project really fresh and innovative.”

Dadl yr awdur Roger Williams (Caerdydd, Pobol y Cwm, Tales from Pleasure Beach ac enillydd gwobr BAFTA Cymru am Tir) oedd mai portreadu iaith Cymry’r De ôl-ddiwydiannol – a chyda bron i hanner dwsin o ysgolion cynradd Cymraeg yn ardal Castell-nedd Port Talbot a bwriad i agor ysgol gyfun Gymraeg gynta tre’r dur, does dim amau’r diddordeb a’r brwdfrydedd lleol.  ’Sdim dwywaith am frwdfrydedd y di-Gymraeg dros y gyfres hefyd, a barnu oddi wrth ymateb y twitteratis.  Ond – ac mae hwn yn glamp o ‘ond’ – os mai ceisio efelychu iaith y stryd mae Bang, yna mae’r sinig ynof yn dweud mai’r iaith fain fyddai cyfrwng cyfathrebu’r stad gownsil a swyddfa’r heddlu. Dyna sefyllfa drist ein hiaith yn yr unfed ganrif ar hugain.  Ond byddai rhywun yn dweud bod Pobol y Cwm yn afrealistig hefyd, wrth i’r iaith edwino fwyfwy yng Nghwm Gwendraeth sy’n sail i’r gyfres sebon hirhoedlog.  A fyddai cymeriadau fel Mark Jones a Debbie, a’r to iau fel Sioned, Dani, Tyler, Chester a Hanna yn siarad Cymraeg â’i gilydd?  Yn sicr, mae iaith y thesbians ar wefannau cymdeithasol yn ategu fy amheuon.

Hawdd cytuno felly ag ofnau  Sioned Williams yn Barn fis Hydref  “... mae S4C yn agor y drws i fyd dwyieithog a fydd – os yw’r gyfres yn llwyddiannus – yn anodd ei gau. Ai ‘adlewychu realiti holl gymunedau Cymru yw pwrpas S4C, fel yr awgrymwyd yn y noson lansio, neu ai creu arlwy yn y Gymraeg ar eu cyfer?”

Efallai mai lle BBC Wales ydi darlledu Bang - cyfle i normaleiddio’r Gymraeg mewn cyfres fwyafrifol Saesneg. Lol botes oedd creu sawl fersiwn o Hinterland i blesio cynulleidfaoedd S4C, BBC Wales Seisnig ac yna BBC Four fwy eangfrydig sydd wedi hen arfer â darlledu dramâu Ewropeaidd ag isdeitlau Saesneg ar y sgrin. Ar y llaw arall, diolch i dduw am S4C fel yr unig sianel o Gymru sy’n portreadu bywyd y genedl gyfoes ar ffurf drama. Pryd mewn difri calon oedd y tro diwethaf i BBC Wales wneud hynny?  Belonging wyth mlynedd yn ôl? A na, tydi The Indian Doctor llawn stereoteipiau blinderus o Gymru’r pyllau glo ddim yn cyfri...

A pheidiwch â dechrau gydag adran ddrama ITV Cymru Wales.

Mae Bang eisoes wedi denu diddordeb gan Wlad y Basg, Lloegr ac ambell AS, ac wedi’i gwerthu i orsaf SVT Sweden. Dw i’n mwynhau’r cyfuniad o’r cyffro a’r elfennau teuluol, mae’r ddeialog yn tipyn mwy credadwy na fuodd Y Gwyll erioed, a’r ddau brif actor ifanc yn llywio’r cyfan yn llwyddiannus fel cymeriadau ’da ni’n wir falio amdanyn nhw. 

Ond mae angen i S4C feddwl hefyd am gynulleidfa graidd nos Sul hefyd, a darparu drama mwy draddodiadol ar eu cyfer sy’n sicrhau ffigurau gwylio uwch na chaiff Bang, 35 Diwrnod et al fyth.