Prifwyl Sgwâr Canolog

 

Do, mi gawson ni ryw lun ar ’Steddfod eleni. Un AmGen, rithiol, Gorsedd Lite. Daeth y detholedig rai glas, gwyn a gwyrdd mygydog ynghyd yn HQ BBC Cymru mewn golygfa swreal a ymdebygai i bennod o Dr Who neu’r hunllef ddystopaidd The Handmaid’s Tale. Cyrn gwlad yn atseinio o falconis uchel, y Dr Jamie Roberts yn hawlio’r gledd, a’r buddugol yn camu i lawr y grisiau metel wrth i staff shifft hwyr y Bîb glapio fel morloi brwd Sŵ Bae Colwyn gerbron cynulleidfa am y tro cyntaf ers deunaw mis. Cymaint oedd stamp y BBC arni, ro’n i’n hanner disgwyl rhifyn arbennig o Dan Do gyda Mandy Watkins ac Aled Sam anghymarus yn ein tywys o gwmpas soffas a goleuadau amryliw adeilad Foster + Partners.

Y cyfan yn brofiad rhyfedd, syndod o emosiynol.

Nid bod enillwyr y Fedal Ddrama a’r Daniel Owen wedi mwynhau’r fath sbloets. O na. Dim ond ordors gan y cynhyrchydd i sefyll yn chwithig a gwenu fel giât mewn cilcyn o stiwdio fel petaen nhw ar fin eistedd ar soffa Heno. Sôn am golli cyfle i gyflwyno mwy o urddas i’r cystadlaethau arbennig hynny.

Pan glywais am fwriad y Genedlaethol a’r Gorfforaeth Ddarlledu i gynnal y prif seremonïau fin nos yn Sgwâr Canolog Caerdydd eleni, roeddwn i wedi gwirioni’n lân. Gallaf feicio draw ar noson braf, meddyliais, sefyll ar y cyrion 2 fetr a gwylio’r Archdderwydd a’i giang wrth y meini plastig. Hen draddodiad yng nghanol cymudwyr a sglefrfyrddwyr, craeniau a nendyrau modern canol y brifddinas. Dyna fyddai delwedd eithriadol.

Ond seremoni breifat dan do a gafwyd, er inni weld 200 lwcus yn mynychu Cyngerdd yr Eisteddfod Gudd a dyrnaid yng nghymanfa awyr agored Aber ar y penwythnos cyntaf. Onid oes yna deras ar ben to’r BBC, a ddefnyddiwyd gan Rhodri Llywelyn a’i westeion adeg Etholiad mis Mai, a fyddai’n ddiogel ac addas i’r orsedd a chynulleidfa ar wasgar dan fantra hollbwysig ein hoes - ‘Dwylo, Wyneb, Pellter, Awyru’? Neu beth am ddarllediad byw o gylch yr orsedd Parc Bute, a defnyddio pencadlys y Bîb fel Plan B rhag ofn i’r tywydd daflu mwd a dŵr oer ar bethau? Ond haws deud, gyda’r trefnwyr yn gorfod cynllunio ac addasu i chwit-chwatrwydd y corona.

Ac wedi’r cyhoeddiad mawr, roedd rhywun yn ysu i weld hen ben fel Beti George, Dewi Llwyd neu Nia Roberts yn llywio’r drafodaeth ’nôl yn y stiwdio serch  proffesiynoldeb Jen Jones. Roedd gormod o dorri pethau yn eu blas er mwyn yr hysbysebion neu bigion zoom. Dyna pam mae’r pwyso a mesur manylach gyda Dei Tomos a’i westeion ar y radio wastad yn ffefryn yma. Dw i wedi hen roi’r gorau i swnian wrth S4C am raglen gelfyddydol debyg ganddi erbyn hyn.

E-wyliau

 

Pop perffaith Albwm Cymraeg y Flwyddyn

“Di Benllech ddim yn nefoedd” meddan nhw. 

Felly’r oedd hi i lawer o drigolion (brodorol, nid dŵad) ein hardaloedd mynyddig a morol llawn carafanéts a’u carthion, Brymis a beics dŵr. Doedd dim amdani felly ond aros adra’, a mynychu ein gwyliau cenedlaethol rhithiol o bell. Ac roedd arlwy Gŵyl AmGen Radio Cymru yn gydymaith difyr. Mwynheais sgwrs hir hamddenol Rhys Ifans wrth beintio ffens yr ardd rhyw bnawn Sadwrn poeth, a’r actor o Ruthun yn adrodd am ei brofiadau yn nhrwmgwsg Llundain dan glo, gan sawru a sylwi ar natur am y tro cyntaf erioed i gyfeiliant y Cyrff, SFA a Jarman. Gobeithio’n wir y bydd y theatr Gymraeg yn llwyddo i ddwyn yr hogyn nôl ryw ben. Dro arall, cefais fy swyno’n llwyr gan berfformiadau Vrï o’r Tŷ Gwerin wrth feicio i Foel Moelogan, a’m codi gan bop hapus Ani Glass yn Maes B o Bell hyd droeon diderfyn Rhaeadr Gwy.

Diolch i’n cyfryngau cenedlaethol am fynd ati i lenwi’r bwlch yn ein bywydau a’n hamserlenni radio a theledu. Yr un mwyaf llwyddiannus o bell bell ffordd oedd wythnos Eisteddfod T ddiwedd Mai pan oedden ni’n dal yn gaeth i’n cartrefi. Do, fe gawson ni’r cystadlu a’r prif seremonïau arferol, heb y feirniadaeth hirwyntog na’r daith hir o’r sedd i’r llwyfan. Gyda’r tri ar y brig yn ymddangos ar eu sgriniau unigol, a’r beirniad yn y llall, seibiau dramatig y cyflwynwyr Heledd Cynwal a Trystan Morris, llwyddwyd i greu ymdeimlad o densiwn a chyffro byw trwy gamerâu’r we er mwyn ennill tlws cain y dylunydd Ann Catrin. Pwy a ŵyr, efallai y gwelwn ni’r Urdd yn mabwysiadu rhai o elfennau arbrofol ’leni. Gareth yr Orangutang a’r seren ddrag Connie Orff yn beirniadu yn Dimbech flwyddyn nesa, unrhyw un? A diolch i’r drefn na pharhawyd â’r lol pleidlais twitter i ddewis y llefarydd gorau dan ddeg.

Erbyn mis Gorffennaf, â’r rheoliadau teithio lleol wedi’u llacio, roedd cyfle i’r gwylwyr bleidleisio dros bencampwr y pencampwyr Sioe Fawr dros y gorffennol. Wnâi fyth arddel ‘brenhinol’ y cyflwynwyr Cymraeg. Hon oedd yr ŵyl deledu lleiaf llwyddiannus i mi’n bersonol, gydag awran nosweithiol Ymlaen â’r Sioe Mari Lovgreen ac Ifan Jones Evans. Efallai y byddai cyflwyno o glydwch eu ffermydd unigol wedi bod yn well, yn hytrach na hongliad mawr gwag Llanelwedd a ategai dristwch y canslo er gwaethaf pob ymdrech gan y ddau i addo “noson a hanner” a “digon o hwyl a sbri”. 

Gadewais y maes rhithiol dan y felan. 

Teimlad tebyg i wylio Sioe yr Eisteddfod Goll ddechrau Awst hefyd, gyda chae Llancaiach Fawr ger Caerffili yn gyforiog o brops, tentiau a llwyfan berfformio fawr ond eto’n drist o waglaw. Ond llamodd fy nghalon i’r entrychion gan berfformiadau clo Syr Bryn (Terr-ffful i bob cyflwynydd Saesneg) yn enwedig yr anthem genedlaethol wedi’i harwyddo gan bobl fyddar o bob cwr o’r wlad. Gobeithio’n wir mai dyma’r cydweithio cyntaf o blith nifer rhwng y Brifwyl a Disability Arts Cymru. Gobeithio hefyd y bydd Swyddog Amrywiaeth a Chynhwysiant newydd S4C yn gwneud yn well o lawer na recriwtio cantores oedd yn methu’n glir ag ynganu ‘Dacw ’Nghariad’. Lle’r oedd y chwiorydd Crawford neu’r llu o artistiaid du dawnus sy’n ffrwyth addysg Gymraeg ond heb gael llwyfan ar y Sianel eto? 

Maen nhw, a ninnau’r gwylwyr, yn haeddu lot, lot gwell

Fyny Vrï

 

"Pryd daw hyn i ben?"

Mewn byd arferol, buasai haul cynnes y Sulgwyn yn gwenu ar Ddinbych. Miloedd yn heidio i gaeau fferm Kilford, a Llŷr Tywydd a Thraffig yn adrodd – sori LLEFARU - am dagfeydd o bedwar ban wrth i rieni straenllyd geisio cyrraedd y pri-lims mewn pryd ar ôl gorfod stopio’n sydyn i Lleucu fach chwydu’i brecwast yn y clawdd. Y cythraul cystadlu drosodd, stondinau dan eu sang, y ffair yn prysur wagio pocedi teidiau a neiniau, a miloedd o blant gorfywiog ar Tango Ice Blast. Ac yna daeth yr C-19. Arhosodd pawb (heblaw ein cymdogion Seisnig) adra,gan orfodi mudiad yr Urdd i ailwampio pethau a chreu Eisteddfod T ar y cyd ag S4C a Radio Cymru - gan addo oriau o “gyffro” a "bwrlwm" (hoff ansoddair ein cyfryngis) o stiwdio fawr lachar yng nghragen y Mileniwm. Roedd y sinig ynof yn amau. Wedi’r cwbl, roeddwn i eisoes wedi ’laru ar ddeg wythnos o gyfweliadau skype o geginau a chonsyrfytris atseiniol Prydain heb sôn am wylio’r sgrin yn rhewi wrth i Ifan o Langwm gerdd dantio dan 8 oed neu Kayleigh-Marie o Gaergybi ddawnsio creadigol ar y patio.

Mae’n steddfod heb ei thebyg. Heblaw am rai 1941-45 a ohiriwyd am resymau amlwg, ac un Caerdydd a'r Fro 2001 oherwydd clwy'r traed a'r genau. Steddfod yr Urdd electronig oedd honno hefyd, gyda thridiau o gystadlu ar y we, radio a theledu o lwyfannau stiwdios teledu Agenda Llanelli a Barcud G'narfon.

Ond wrth wylio uchafbwyntiau nosweithiol S4C eleni gyda’m nith a’i nain, dw i wedi meddalu. Iawn, mae yna domen o ‘gystadlaethau’ hwyliog amgen i’r teulu cyfan fel ‘Lip Sync’, ‘Teulu talent’ a ‘Gwneud dim dweud’. Am wn i mai dyma’r tro cyntaf erioed i Gareth yr Orangutang a Connie Orff feirniadu yn y Genedlaethol, a dw i’n edrych mlaen at weld y pyped a’r artist drag yn pwyso a mesur yn y pafiliwn go iawn flwyddyn nesaf. A dw i mor falch fod y prif seremonïau yn dal ’mlaen, heb y feirniadaeth hirwyntog na’r trwmpedwyr na’r daith hir o’r sedd i’r llwyfan. Mae’r tri chystadleuydd ddaeth i’r brig yn ymddangos ar eu sgriniau unigol, a’r beirniad yn y llall yn dal i greu ymdeimlad o densiwn a chyffro (aaaaaargh! yr hen air na eto) byw trwy skype. A pha mor hyfryd ydi tlws cain Ann Catrin, y dylunydd o Gaernarfon fu hefyd yn gyfrifol am goron prifwyl Eryri 2005.

A chawn ymateb hyfryd aelodau eraill yr aelwyd wedyn, wrth i frodyr a chwiorydd neidio'n fuddugoliaethus ar y soffa, neu dad a mam yn gweiddi'n falch o'r gegin gefn. Sôn am godi’n calonnau wedi contrwydd Cummings.

A dw i’n falch fod S4C a’r Urdd wedi ymateb i gwynion pobl am y defnydd o bolau piniwn twitter a oedd yn gofyn i’r gwylwyr ddewis eu hoff berfformiad yn sgil neges wreiddiol @mereridmair 

Oes wir angen y 'polls' yma? Anheg ar y plant. Mae'r Eisteddfod T yn wych! Mae o'n hwyl. Tydy 'poll' fel hyn ddim yn hwyl. Gall wneud niwed i hunan-werth plant.

@EisteddfodUrdd

@EisteddfodT

@S4C

@avantitv

Rhai’n poeni am ladd hyder y plant, eraill yn beirniadu’r elfen negyddol i ysbryd yr ŵyl. Roedd un yn cwestiynu’r angen am osod pawb yn 1af, 2il a 3ydd beth bynnag, a chreu naws gyngerdd agored i bawb am unwaith.. Erbyn dydd Mawrth, roedd y polau wedi diflannu, a bydd y cythraul cystadlu a’r rhai gafodd gam yn ôl y flwyddyn nesa heb os! Os oedd yr Urdd yn chwilio am elfen ryngweithiol, beth am ddangos negeseuon testun gan deuluoedd, ffrindiau, cyd-ddisgyblion y cystadleuwyr yn sgrolio ar waelod y sgrin? Neu hwyrach y buasai hynny’n creu hunllefau i Trystan o gofio arbrawf tebyg ar Cân i Gymru yn y gorffennol.

Ond sdim angen disgyn i faw isa’r doman X Factor bob tro. Gadewch inni fod yn glên i’n gilydd. Diolch Eisteddfod T ac i Heledd a Trystan über-broffesiynol am godi hwyl yn ystod y Clo Mawr.

Hel straeon

Ydych chi wedi sticio efo’r adduned flwyddyn newydd? Mae gen i un dwi’n bendant am lynu ati eleni. Gwylio llai o deledu. Ie, fi, Mr Llygaid Sgwâr a rantiwr-adolygydd teledu achlysurol. Wel, nid yn hollol. Gwylio llai o deledu gwael, dramâu netfflicsaidd true crimes Americanaidd neu EwroNoir symol sy’n dechrau’n ddigon addawol cyn hen golli plwc erbyn pennod tri. A gwylio mwy o genres eraill, yn enwedig dogfennau difyr, hanesion go iawn, croniclau’r gorffennol. Gorffennol ni’r Cymry, hynny yw, nid “Britain” bondibethma. Cyfresi wedi’u llywio gan ein pobl ni'n hunain nid rhai dŵad fel Kate Humble, Griff Rhys Jones a Will Millards y byd sy'n gymaint o ffefryn gan BBC Wales. Diolch byth am S4C. Go brin y caiff cenhedlaeth newydd o Gymry fawr o ysbrydoliaeth gan ein Cwricwlwm newydd.

A dyma ddechrau’r adduned go iawn trwy droi at gyfres newydd nos Sul sy’n codi cwr y llen ar drysorau’r gorffennol a champweithiau’r presennol, yng nghwmni DJ radio “pawen lawen” poblogaidd a hanesydd pensaernïol sefydlodd amgueddfa menywod East End Llundain. Ie, Aled Hughes a Sara Huws (dim perthynas hyd y gwn i) megis Mulder a Scully Cymru yn tyrchu i hanes y genedl, drwy “ei hadeiladau... capeli, ffatrïoedd, tafarndai, bythynnod, ffermdai, cestyll, plastai, swyddfeydd... pob un yn stordy straeon” meddai’r broliant. CSI Ceredigion, os leiciwch chi, wrth i’r ddau ychwanegu nodiadau a ffotograffau ar hysbysfwrdd clir. Roedd y twitteratis wedi mopio. Dwi’n rhywfaint o sinig pan ddaw hi’n fater o heip a chanu mawl y cyfryngis cymdeithasol. Beiwch felan mis Ionawr. Ond y tro hwn, mae’r ganmoliaeth i Waliau’n Siarad (Unigryw) yn gwbl gwbl haeddiannol.

Aeth y rhaglen gyntaf â ni i fro’r Eisteddfod eleni - Ffermdy Mynachlog Fawr, drws nesaf i Ystrad Fflur ger Pontrhydfendigaid a Thregaron. Bues i yno sawl haf yn ôl cyn crwydro moelni mawr Soar y Mynydd, yn bennaf i weld ywen Dafydd ap Gwilym (1315/20-1350/70). Prin y sylwais ar yr hen ffermdy carreg cyfagos. Rhag fy nghywilydd i. Achos, trwy ymchwiliadau Aled a Sara a’u sgyrsiau difyr â haneswyr ac ysgolheigion lleol - heb sôn am aelodau o deulu’r Arches fu’n ffarmio yno am 150 mlynedd - y daeth gogoniant y lle’n fyw. Serch y llestri llychlyd a’r cyrtens o we pry cop heddiw, clywsom am drysorau’r aelwyd ers talwm a ddenai pobl o bell ac agos. Fel y llun olew o’r diafol a godai ofn ar bawb uwch y pentan (gan gynnwys y Lyn Ebenezer ifanc), i gwpan chwedlonol Nanteos - y greal sanctaidd yr honnir i Grist a’i ddisgyblion yfed ohoni adeg y Swper Olaf - ac oedd â grym iachaol goruwchnaturiol i ymwelwyr y 19g ganrif ymlaen. Gan Charles Arch, cyflëwyd tristwch a hiraeth am ffordd o fyw sydd wedi diflannu am byth, wrth i blanhigfeydd y Comisiwn Coedwigaeth chwalu cymdogaeth y ffermydd mynydd wedi gaeaf gerwin 1947.  Gwefr Athro David Austin o brifysgol Llambed wedyn, wrth gyfeirio at garreg wreiddiol o’r ddeuddegfed ganrif ar lawr y gegin a droediwyd, mwy na thebyg, gan neb llai na Gerallt Gymro. Balchder llwyr wedyn o gyfeirio at Ystrad Fflur fel ‘Abaty Westminster Cymru’ yr Arglwydd Rhys, canolbwynt crefyddol a gweinyddol Cymru annibynnol y ddeuddegfed ganrif. Falle mai yno ddylai gorymdaith nesaf Yes Cymru fod. A gan y prifardd lleol Cyril Jones, clywsom am stamp yr Abaty ar enwau lleoedd cyfoethog y cylch. Swyddffynnon. Dolebolion. Dol yr ychain. Bron Berllan. Y cyfan yn dyst i'r anifeiliaid a'r cnydau a ffarmiwyd gan y Brodyr Gwynion. Gwae ni o'u colli i Dunroamin' y byd modern.

www.driftwooddesigns.co.uk

Dwi am biciad yno o’r Maes fis Awst. Go brin mai fi fydd yr unig un.

Ymlaen yn awchus i Goleg Harlech nos Sul nesa!


*Ol-nodyn i isdeitlwyr 'Cyfatebol'. Dwi'n ddefnyddiwr brwd o'r hen 888/889 fel rhywun trwm ei glyw, ac felly'n ddefnyddiwr beirniadol bob hyn a hyn. Mae rhai Cymraeg S4C yn dda iawn fel arfer, ac o gymorth mawr i'r Dysgwyr hefyd. Ond y tro hwn, fe wnaethon nhw gam a'r cyfrannwr hynaws Charles Arch a hiraethai am "gymdeithas gref iawn" yr hen ffermydd mynydd. 'Cymdeithas cryf iawn' meddai'r isdeitlau, sy'n anghofio'r treiglad heb son am anghofio gwrando'n iawn a pharchu'r siaradwr.

Y castell a'r coleg - Harlech

Radio pwy?

Erbyn adeg yma'r flwyddyn nesaf, fydd o ddim yno. Bloc concrid y BBC yn Llandaf a agorwyd ym 1966, sydd i'w ddymchwel er mwyn gwneud lle i 400 o dai a fflatiau hyd Heol Llantrisant, tagfa waetha'r brifddinas yn barod. Bydd 1,200 o gyfryngis (gan gynnwys ambell weithiwr S4C a chwmnïau annibynnol) yn mudo i’r Sgwâr Canolog ger y brif orsaf drenau a mwy fyth o Brets a Bŵts, i bencadlys gwydrog £100 miliwn Foster+Partners, dylunwyr to gwydr yr Ardd Fotaneg Genedlaethol.

HQ Llandaf (1966-2020)

Ac mae datblygiadau diweddar yn gwneud i rywun amau a fydd Radio Cymru hefo ni am lawer hirach. Hyn yn sgil ffigurau ymchwil cynulleidfaoedd radio diweddaraf Rajar sy’n siomedig uffernol i brosiect Rhuanedd Richards. Tra bod Radio Wales dan-y-lach wedi denu 51,000 yn fwy o ffyddloniaid i 368,000, colli 6,000 oedd hanes y chwaer orsaf Gymraeg - i 102,000 - yr isaf ers 2016 yn ôl Golwg360. A na, waeth i chi heb â thyrchu drwy Cymru Fyw am fanylion. Mae hefyd yn anodd os nad yn amhosib ffeindio ffigurau penodol i Gymru gan Rajar (rheswm arall dros ddatganoli darlledu a’r gwaith craffu i Gymru).

Yr hen...

Yr hyn ddylai boeni Ms Richards ydi’r ffaith fod “y ffigyrau ar gyfer Radio Cymru hefyd yn cynnwys y nifer sy’n gwrando ar ei chwaer-orsaf ddigidol, Radio Cymru 2”. Llaw i fyny pwy sy’n gwrando ar yr ail donfedd. Unrhyw un? 

Serch diflastod di-ben-draw Brexit, dw i’n sgut am newyddion, felly criw’r Post Cyntaf sydd yng nghof fy nghloc larwm cyn troi i 5 Live Breakfast am fwy o fanylder byd-eang, efallai Today Radio 4 rŵan bod John Humphreys wedi gadael. Dw i’n deall fod Cân y Babis yn dal i fynd ar Radio Cymru 2, a’r un hen rai’n dal wrthi fel tasa nhw’n dal yn sownd yn 2010-2014. Dro arall, fe glywch chi Lisa Gwilym neu Daniel Glyn, weithiau Carl ac Alun (fy ffefrynnau hyd yma). Mae cyffro a ffresni arbrawf Radio Cymru Mwy, fu’n darlledu rhwng 7 y bore a hanner dydd rhwng mis Medi a Rhagfyr 2016, yn ymddangos fel breuddwyd bellach. Elan Evans, Zowie Jones, Gareth ‘Gaz Top’ Jones, Carwyn Ellis, Sam Rhys, Gwennan Mair, Steffan Alun. Dw i'n cofio gweithio adra' ambell ddiwrnod, a wirioneddol fwynhau cerddoriaeth gwahanol i'r arfer canol y ffordd Cothi a'i chriw

Lle aeth pawb? 

... a'r newydd?

Cwtogi fu hanes yr ail wasanaeth, o ran cyflwynwyr ac oriau i ddim ond 6.30-8.30 y dydd.

A chwtogi ydi hanes darllediadau byw o rai o’n gwyliau mwyaf poblogaidd hefyd. Dw i'n ymwybodol nad ydi corau Laura Ashley-aidd â geriach Cwt Tatws, na ffarmwrs mewn ffrogiau (Maggi Noggi’s Drag Race?) at ddant pawb, ond mae penderfyniad Radio Cymru i beidio â darlledu’n fyw o’r ŵyl gerdd dant nac Eisteddfod CFfI Cymru eleni yn od ar y naw. Pecyn pigion, uchafbwyntiau’r naill o Lanelli a’r llall o Wrecsam fydd hi. Iawn, efallai fod gemau rhyngwladol yr hydref yn boen i drefnwyr amserlenni’r orsaf yn y gorffennol, ond ’sdim esgus eleni, gyda’r Principality yn wacach na’r arfer ers Cwpan y Byd Japan. Ac mae tonfedd Radio Cymru 2 yn segur ar bnawniau heb gemau Caerdydd neu Abertawe.

Mae amserlen S4C, ar y llaw arall, yn dangos y bydd yna gerdd dant ar y bocs am 2 y pnawn ac 8 nos Sadwrn 9fed Tachwedd. A dw i’n cymryd y bydd Ifan J.E a Meinir Ffermio yn cyflwyno steddfod y ffarmwrs ar nos Sadwrn ola' Tachwedd (er bod Cymru v Barbariaid ar yr un diwrnod).

Mae’r manylion yn annelwig, a’r rhesymau’n niwlog. Ymateb y pen bandit hyd yma yw:

O ran yr Ŵyl Cerdd Dant, rydym yn edrych ymlaen at ddarlledu rhaglen gynhwysfawr o uchafbwyntiau... Dyw’r ŵyl ddim yn cael ei dileu o gwbl - rwy’n gobeithio’n y bydd rheini sy’n mynychu’r ŵyl, ynghyd â’r rhai sydd ddim,yn medru mwynhau’r rhaglen y byddwn yn ei chynhyrchu.

Sôn am biso ar jips y gynulleidfa draddodiadol. 

Nais won, Radio Cymru. 

Gŵyl goll

Crafu mwd y Maes o’m ’sgidia oeddwn i wrth sinc y gegin ryw noson, pan ddigwyddodd yr anffawd. Roeddwn i eisoes wedi pwdu braidd ar ôl methu â sicrhau tocyn euraidd i gig Mark Cyrff yn yr Eagles, a chael tolc nid ansylweddol i ’nghar ddyddiau ynghynt. Roedd yr uchafbwyntiau-o-uchafbwyntiau’r steddfod newydd orffen, ac S4C yn ein trosglwyddo i’r sioe gwis ddartiau. Go brin fod Leri Siôn ac Ifan Jones Williams mor desbrét â hynny am waith, gyda’r naill yn cyflwyno rhaglen bob pnawn ar Radio Wales a’r llall yn mynd O Sioe i Sioe fel rhan o’i slot yntau ar Radio Cymru. A go brin fod Oci Oci Oci! ymhlith eu huchafbwyntiau gyrfaol. Timau tai potas Bangor, Llanfechell a Llangefni oedd wrthi yn rhaglen ola’r gyfres, a byddai’n haws pe tawn i mor gocls â rhai o’r cystadleuwyr. Cefais fy nghludo’n ôl i’r nosweithiau pell hynny o gyrraedd adre’n sigledig o’r Llew Coch, panad a bechdan gaws flêr, a thanio’r teli i wylio rhywbeth rhad-a-chas ar HTV toc wedi hanner nos. Fel dwedais i, roeddwn i mewn hwyliau sorllyd.

Ac fel y soniais droeon, un o’r pethau gorau am ddarllediadau’r Brifwyl ydi Tocyn Wythnos dan law tebol Beti George. Dw i ddim yn ddewin technolegol, ond llwyddais i lawrlwytho sawl rhifyn i’r ffôn lôn er mwyn cysylltu â bluetooth y car a hwyluso’r daith droellog nôl i’r De. A sôn am ymborth. Gwledd o gyfweliadau hir a difyr efo beirniaid y prif gystadlaethau llên i sbario prynu’r Cyfansoddiadau (sori, gyhoeddwyr), teyrnged gwesteion fel Tony Schiavone i Gymreictod arbennig Llanrwst, a chlecs Karen Owen am bopeth o sioe gerdd ysgubol ‘Te yn y Grug’ i stiwardiaid parcio go anghynnas. Da chi, trowch i wefan neu ap BBC Sounds tra maen nhw’n dal yno.

Mae’r oriau dirifedi o ddarllediadau S4C a Radio Cymru yn codi cywilydd ar weddill Prydain difater a’r rhacsyn Wales on Sunday. Wedi’r cwbl, yr Eisteddfod Genedlaethol ydi darllediad awyr agored mwyaf ond dau y Bîb, ar ôl Wimbledon a Glastonbury. Byddai rhywun felly’n disgwyl i’r Gorfforaeth sicrhau gwerth am arian a dangos mwy fyth y tu hwnt i Gymru, megis darllediadau nosweithiol The One Show o Sioe FawrLlanelwedd. Yn y diwedd, cwta hanner awr gafwyd ar BBC Four yng nghwmni Jason Mohammad nos Fercher diwethaf. Medal aur felly i JM am lwyddo i gyfleu hwyl a hoen y Maes wedi bwrlwm agoriadol y prifardd Gruffudd Eifion Owen i’r “...rocking shocking floral-frocking... pan-Llanrwsting circus”. Ond roedd yr unig eitem eisteddfodol ar Front Row Radio 4, ar Awst y seithfed, wedi’i chroniclo’n ystrydebol i “...dance about rugby” gan ein Cwmni Dawns Cenedlaethol. Dyw ‘pathetig’ ddim ynddi. Cymharwch y sbloets o sylw a roddir i ŵyl Saesneg saff a chyfarwydd yr Alban ar hyn o bryd, gan gynnwys rhaglen arbennig ‘Wales at the Edinburgh Fringe’ The Review Show Radio Wales. 

Colin Paterson, Sgotyn, ydi golygydd yr orsaf honno gyda llaw.

Naw wfft iddyn nhw. Mae’r sgidia’n lanach ac yn barod am Dregaron rŵan.

Golwg II - Bybl Bendigedig

Mae’n nosi’n gynt. Y siopau’n frith o ddillad a geriach dychwelyd i’r ysgol. A darllenwyr Golwg yn dioddef o’r IAS – iselder adra o’r Steddfod. Trwy lwc, mae tomen o raglenni yn dal ar wasanaethau Clic ac Iplayer i’r rhai sydd am ddrachtio mwy o ddiwylliant. Yr uchafbwynt oedd Cyngerdd Hedd Wyn: A Oes Heddwch? gyda chorws caboledig y fam ynys a Cherddorfa Genedlaethol Gymreig y BBC. Ac mae deuawd lesmeiriol Casi Wyn a Lleuwen Steffan i gyfeiliant ‘Deio Bach’ yn dal i godi lwmp yn y gwddw.

Fel arfer, bu darllediadau di-fai gan y Gorfforaeth Ddarlledu ar S4C o ddeg y bore tan ddeg yr hwyr. Yn ddelfrydol, byddai llai o hysbysebion a mân siarad rhwng y cyflwynwyr a’r beirniaid soffa, a mwy o amrywiaeth ac arbrofi i gyd-fynd â phrifwyl fentrus y Bae flwyddyn nesa. Dw i wedi hen dderbyn na ddaw oes aur sgetshis a cherddoriaeth Swigs fyth yn ôl, ond mae gwir angen trosglwyddo Tocyn Wythnos y radio i’r teli (gyda Beti a Karen os oes modd), yn gyfuniad o sioe sgwrsio, adolygiadau a chlecs difyrrach na chopi o Lol. Wedi’r cwbl, mae enwogion mawr a mân a set secsi’r Babell Lên ar blât iddyn nhw.

Os cafodd y gynulleidfa gynhenid wledd a hanner, briwsionyn gafodd y di-Gymraeg yn Eisteddfod 2017 with Josie d'Arby. Pigion hanner awr ar BBC2 Wales ac ailddarllediad i weddill Prydain anwybodus ar BBC Four. Hanner awr o blith oriau dirifedi o ddarllediad allanol mwyaf ond dau y BBC yr haf hwn (ar ôl Wimbledon a Glastonbury). Dyma ymweliad cynta’r ferch o Gasnewydd â’r Genedlaethol ac agoriad llygad i fyd cyfan gwbl Gymraeg. Iawn, anghofiwch y ffaith i Josie “I don’t speak Welsh” ddod yn ail yng nghystadleuaeth Cariad@Iaith 2011 am eiliad. Roedd ei gwên ddiffuant yn donic, wrth iddi bicied o’r llwyfan i’r Lle Celf, clywed hanes Hedd Wyn gan yr actor Huw Garmon (yn naturiol), cael blas o’r Orsedd dros frechdanau efo’r bwrlwm byw Mair Penri a throi’n llanast emosiynol wrth wrando ar gerdd dantwyr ifanc Dyffryn Clwyd. Er bod cryn bwyslais ar y to iau, gyda chriw Calan yn rhoi cic yn dîn ein sîn werin, collwyd cyfle euraidd i ddangos peth o gyffro Maes B fel rhan r’un mor annatod o’r “wonderful bubble” chwadal Josie.

Pigion difyr, anhepgor ac agoriad llygad i bob Tom, Dick ac Evan Davis (a’i ymchwilwyr). Beth am hanner awr nosweithiol ’flwyddyn nesa BBC Prydain?

Dim Steddfod Susnag

Wel, dyma fi adre’n dlotach ond yn hapusach a chochach diolch i groeso gwresog y Fro. ’Nôl i realiti rŵan gyda nofel fuddugol Robat Gruffudd yn gydymaith ar uffern cymudo Non-Arriva. Ac i’r rheiny sy’n hiraethu’n barod am orji flynyddol y Pethe, mae ’na bedair awr o uchafbwyntiau ar S4C nos Sadwrn yma. Nos Sul wedyn, mae Noson Caryl o’r Steddfod yn saff o blesio, gyda chymysgedd o glasuron pop a sgetshis gyda chymeriadau newydd gwuuuuuuuuuch sy’n tynnu blewyn o drwyn Cymry Cymraeg yr unfed ganrif ar hugain. Dyna’r agosa’ gawn ni i ddychan iach yn absenoldeb rhaglenni Swigs yn oes aur yr 1980au a’r 90au cynnar. 

Wn i ddim sut cafodd CPJ gyfle i fynd i’r lle chwech wythnos diwethaf, rhwng cyflwyno’r rhaglen radio foreol o’r maes carafanau gyda Daf Du, gwibio i soffa’r BBC er mwyn cyflwyno p’nawniau o gystadlu ar y bocs, a chwyrlïo megis Wonderwoman i’w gwisg wen cyn canu fersiwn gospel o Weddi’r Orsedd yn y Popty Pinc. Cefais fwy o flas ar raglenni radio nosweithiol Tocyn Wythnos yng nghwmni’r ’tebol a’r profiadol Beti George a’i gwesteion niferus. Yn rhaglen ola’r nos Sadwrn olaf, clywyd Elfed y Prif Weithredwr yn celpio Radio Wales am “anwybyddu’r Steddfod yn llwyr fwy neu lai”. Dim ond awr o uchafbwyntiau nos Sul diwethaf gyda Nicola Heywood Thomas welais i ar wefan yr orsaf honno. Roedd rhaglenni penodol o Fro Morgannwg yn absennol ar y drydedd sianel hefyd - a na, tydi pytiau pum munud ar fwletinau newyddion na rhagolygon y tywydd o’r Maes ddim yn cyfri. Ddegawd yn ôl, roedd gan yr hen HTV bedair rhaglen arbennig The Visit o Brifwyl Tyddewi gyda Chris Segar, cyflwynydd The Ferret. A phwy benderfynodd bod BBC Wales yn darlledu pum rhaglen o Lanelwedd eleni, a chwta hanner awr o Landŵ? Hyn er gwaetha’r ffaith fod oriau dirifedi o dapiau llun a sain ar gael ar blât gan y Gorfforaeth Ddarlledu. Serch hynny, roedd Eisteddfod 2012 with Cerys Matthews ar rwydwaith BBC2 yn grynodeb bywiog a lliwgar o’r ŵyl ddieithr hon i weddill Prydain, gyda chymorth y Prifardd Gwyneth Lewis, Twm Morus, Elinor Bennett, Al Lewis ac Wynne Go Compare Evans.

Waeth i ni heb â beio Gêmau Llundain. Mae’r dirywiad gwarthus hwn ar waith ers blynyddoedd. Rhyfedd clywed y Gweinidog y Gymraeg ar y Post Cyntaf yn galw ar y Brifwyl i “foderneiddio” a gwneud mwy i “groesawu pobl ddi-gymraeg”, tra bo’r wasg a’r cyfryngau Saesneg yng Nghymru yn gynyddol ddall iddi. Unwaith eto, mae rhywun yn rhyw deimlo mai ni’r Cymry Cymraeg sy’n gorfod ildio, plesio, cyfaddawdu a gwneud popeth yn ddwyieithog - cyn belled mai’r Saesneg sy’n gyntaf wrth gwrs.