Mis bach

 

O Lundan i ganu adra'

A ninnau adra’ rownd y ril, heb arlliw o fywyd cymdeithasol, mae rhywun yn cael tipyn mwy/gormod o amser i feddwl. Meddwl am bethau dyrys fel:

•  Veganuary ac Ionawr Sych ganol pandemig noethlwm – pam?
• Obsesiwn BBC Wales ac S4C (i raddau llai) â Carol Vorderman, sydd wedi cofleidio’i Chymreictod mwya’r sydyn ar ôl i’w gyrfa Countdown sychu’n grimp.
• Pwy ddywedodd wrth fos Radio Cymru fod pob cantor a chyflwynydd teledu yn gallu pontio’n llwyddiannus i lywio rhaglenni radio?
• Pam dydy gohebwyr a golygyddion Cymraeg ddim yn ’nabod eu harddodiad?

Dw i’n ochneidio’n aml wrth ddarllen neu glywed “elwa o” yn hytrach nag elwa ar (rywbeth/rhywun), to profit, cywir. Felly hefyd effeithio, heb yr arddodiad ar wedyn. Cafwyd enghraifft glasurol yn nisgrifiad y Daily Post o stori Rownd a Rownd: ‘Mae diflaniad Carys, Tom ac Aled yn parhau i effeithio Barry ac Iris yn ddirfawr’.

Cyn i chi sgrechian “Plisman iaith!”, fi ydi'r cyntaf i gyfaddef nad ydw i’n berffaith. Ddim o bell ffordd. Dw i'n defnyddio idioma’ Saesneg heb sylwi, ac yn diawlio. Ond damia, es ati i ddysgu glo mân gramadegol ein hiaith o’r newydd, fel cyfieithydd rhwystredig. Mae'n heriol ond yn haws diolch i gopi hanfodol o Pa Arddodiad? D Geraint Lewis ar fy nesg. Canllaw bach glas hollbwysig i unrhyw un sy’n ennill bywoliaeth trwy gyfrwng ein hiaith fregus. Mynnwch gopi, gyfryngis.

Gyda’r cyfyngiadau y daeth rhagor o gomisiynau drama, sy’n newyddion ardderchog. Meddai blyrb diweddar S4C:

“Bydd sawl drama newydd wreiddiol gyda ni eleni gan ddechrau gyda Fflam ym mis Chwefror sy’n serennu Richard Harrington, Gwyneth Keyworth a Memet Ali Alabora. Bydd drama Bregus ym mis Mawrth gyda Hannah Daniel yn actio’r brif rôl ac Yr Amgueddfa ym mis Mehefin gyda Nia Roberts a Steffan Cennydd yn serennu. Mae rhain yn siŵr o’ch cadw ar flaenau eich seddi a byddant ar gael fel bocs sets hefyd ar S4C Clic”.  

Bydd y criw’n cynhyrchu’n creu gwyrthiau y tu ôl i fygydau, a’r actorion yn cydfyw/ymarfer/bwyta/yfed/dysgu llinellau mewn swigen nepell o’r set ffilmio.

Yr unig beth sy’n fy mlino yw’r diffyg amrywiaeth o actorion. Mae’r uchod yn swnio fel croesbeilliad o wynebau cyfarwydd Y Gwyll a Craith “yn serennu” heb lofrudd cyfresol. Alla i ddeall bod hon yn broblem ym mabandod S4C, gyda dim ond dyrnaid o actorion Cymraeg proffesiynol, ond siawns bod pethau wedi gwella bron i ddeugain mlynedd yn ddiweddarach. Meddyliwch am raddedigion di-ri y Coleg Cerdd a Drama a'r Drindod heb sôn am Lanaethwy’s y byd. Gymaint ohonyn nhw ar ffyrlo o’r West End a naill ai’n creu dramatics canu o’u llofftydd ar gyfer YouTube a Heno, yn anfon lluniau i @S4CTywydd neu’n cyfrannu at fersiwn gabaret symol o Noson Lawen. Mae’n dwyn i gof beirniadaeth adolygydd teledu’r Guardian am fewnforion poblogaidd o Sgandinafia, wrth i’r un hen rai ymddangos yn y ddrama Noir diweddaraf (“Has Denmark run out of TV actors?”).

O’r uchod, Yr Amgueddfa gan Fflur Dafydd sy’n apelio fwya, a hithau eisoes wedi sgwennu nofel a ffilm ias a chyffro am Y Llyfrgell. Ynddi, mae Nia Roberts yn chwarae’r brif ran fel y fam a’r wraig briod Dela, cyfarwyddwr cyffredinol newydd yr amgueddfa, sy’n disgyn dros ei phen a’i chlustiau mewn cariad cythryblus gan blymio i isfyd troseddau celf y ddinas fawr ddrwg. Edrychwn ymlaen at ddarllediad ddechrau’r haf.

Nia Roberts a Steffan Cennydd yn "Yr Amgueddfa"

 

Mae cip ar dudalen ‘Comisiynau’ gwefan S4C hefyd yn dangos bod dramâu eraill yn dychwelyd i’r sgrîn. Cawn drydedd gyfres o’r cynhyrchiad cefn-gefn Hidden a Craith gydag actorion llanbobman wedi'u plannu yn Eryri waedlyd, wrth i Cadi a Vaughan ymchwilio i farwolaeth ffarmwr; ac ail gyfres o Enid a Lucy sy’n “llawn syspens (sic) a thensiwn ... gydag Enid , Lucy ac Archie bellach yn byw o dan yr un to”. Es i ddim pellach na’r bennod gyntaf ar ôl methu’n lân â chynhesu at yr un cymeriad yn dioddef unigrwydd, trais domestig, hiliaeth Brexitaidd, a phlastrwr yn gneud petha anghynnes efo cachu ci. Hyn, er i mi ddotio at ddeialogi, dychymyg byw a hiwmor du Siwan Jones yn Alys (2011-12) a Con Passionate (2005-08).

Efallai y dylwn i roi cynnig arall ar Thelma a Louise Llanelli os ddôn nhw’n ôl ar Clic.

Sara Lloyd-Gregory fel yr wrth-arwres Alys

 

 

 

 

 

Cymru fach beyond Wales

Dw i wedi dychwelyd at Twitter ar fy ngwaetha. Nid mor aml ag oeddwn i, ac yn bendant ddim hwyr y nos na ben bore, rhag difetha cwsg ac effro. Ac wele #bantz rhwng dwy gomedïwraig sydd wedi cael cyflog gan S4C yn y gorffennol, a’r Sianel ei hun yn ymuno â’r hwyl. 

Yn Saesneg.

Atgoffwch fi eto pam ’da ni’n dal i drafferthu efo'r tipyn iaith ma?

Sefyllfa sy’n dwyn i gof noson allan gyda chriw gwaith yn un o fariau’r brifddinas flynydde’n ôl. Gerllaw, roedd tri actor lled-adnabyddus o un o ddramâu poblogaidd ar y pryd, Caerdydd, yn slotian. Tri Chymro iaith gyntaf, dau o Wynedd ac un o’r cymoedd, yn mwynhau sgwrs a pheint. 

Yn Saesneg. 

Ie, dychmygwch ein siom. Gymaint felly, nes i gydweithwraig o'r Rhondda godi ar ei thraed a holi pam affliw nad oedden nhw’n siarad Cymraeg. Roedd eu hwynebau’n bictiwr o gywilydd. Yn anffodus, mae’n arferiad cyffredin. Cymry sydd wedi pesgi ar y cyfryngau Cymraeg, ac eto’n troi i’r iaith fain ar ôl diffodd y meic neu’r camera. Mae sawl cyn-chwaraewr rygbi rhyngwladol yn euog o hyn. Dw i'n gegrwth weithiau.

Ond yn ôl at Twitter, a neges benodol gan swyddfa’r wasg S4C. Neges yn cyhoeddi cyfres ddrama newydd sy’n cael ei ffilmio yng Nghaerdydd a’r Fro ar hyn o bryd, yn barod i’w darlledu fis Chwefror nesa. 

Dyma’r blyrb:

 

Mae'r gwaith ffilmio wedi cychwyn ar Fflam - drama newydd sy'n addo dod ag ychydig o wres i dwymo oerfel mis Chwefror i wylwyr S4C.

Vox Pictures (Un Bore Mercher) sy'n cynhyrchu'r ddrama sy'n serennu Gwyneth Keyworth (Hidden/Craith, Black Mirror, The Crown) a Richard Harrington (Hinterland/Y Gwyll).

Mae Fflam wedi ei addasu o stori wreiddiol gan Gwenno Hughes sy'n rhan o dîm o awduron sydd wedi sgriptio'r ddrama - sy'n cynnwys Pip Broughton a Catrin Evans.

Mae bywyd yn llawn gobaith i Noni a Deniz (Memet Ali Alabora) sy'n atgyweirio eu fferm fechan ac yn edrych ymlaen at y dyfodol. Mae Malan (Mali Ann Rees), ffrind gorau Noni, ac Ekin (Pinar Ogun), chwaer Deniz, hefyd yn obeithiol wrth i'w cynlluniau i gael plentyn ddod yn bosib wrth i Deniz gytuno i fod yn rhoddwr er mwyn bod yn dad i'w plentyn.

Mae bywyd yn fêl i gyd nes bod Noni'n gweld ysbryd o'i gorffennol - Tim, ei gŵr a laddwyd mewn tân dychrynllyd yng Nghaeredin - neu ddyn sydd yn edrych yn debyg iawn iddo.

A fydd Noni yn gallu gwrthsefyll temtasiwn - neu yw hi'n achos o hawdd cynnau tân ar hen aelwyd...?

Bydd pob pennod o Fflam yn 30 munud o hyd yn wahanol i ran fwyaf o ddramâu S4C sy'n draddodiadol yn awr o hyd.

Newyddion gwych ar yr olwg gyntaf. Y ffaith y bydd drama newydd sbon ar ein sgriniau, a bod cwmnïau yn dal i fentro er gwaetha rheolau a rhwystredigaeth, strach a stryffig y pandemig. Ond o graffu’n fanylach, mae’n codi sawl cwestiwn. Lle mae’r amrywiaeth? Y gystadleuaeth a’r chwarae teg i gwmnïau annibynnol eraill Cymru?

Am be dwi’n fwydro? Y ffaith amdani yw mai cwmni Vox Pictures “based in London & Wales” sydd wedi cael tri chomisiwn drama S4C yn olynol ’leni - Cyswllt (mewn Covid), Un Bore Mercher a nawr Fflam. Cwmni profiadol a phroffesiynol, heb os, a gafodd lwyddiant ysgubol gyda’r cynhyrchiad cefn-gefn Keeping Faith ym mhedwar ban byd heb sôn am ddilyniant selog ar BBC Prydain. Trueni mawr felly, nad y fersiwn Gymraeg gydag isdeitlau ar y sgrîn a welodd gwylwyr o Ffrainc i Estonia, Israel i Seland Newydd, gan ategu arwahanrwydd Cymru fel gwlad â’i hiaith ei hun nid dim ond cornel braf o orllewin Prydain efo acen od. 

Mae UBM yn brosiect teuluol hefyd, wedi’i chynhyrchu a’i chyfarwyddo gan y Saesnes Pip Broughton, gwraig Aneirin Hughes sy’n chwarae rhan Tom Howells (tad yng nghyfraith Faith), a mam Ela Hughes sy’n lleisio caneuon cefndir siwgraidd y gyfres. Sdim byd syfrdanol am hynny, wrth gwrs, gyda Chymru fach yn enwog am ei nepotistiaeth rhonc. Ac roedd Cyswllt mewn Covid, cyfres o dair wnaeth dorri tir newydd fel y ddrama deledu gyntaf yng ngwledydd Prydain i ddefnyddio Covid-19 fel cyd-destun, yn ailgylchu actorion UBM i bob pwrpas - Aneirin eto, Mark Lewis Jones, Hannah Daniel, Catherine Ayers ac Eiry Thomas - ynghyd â brenhines byd actio Cymreig, Christine Pritchard, a phlant dawnus.

Mae’r comisiynau hyn i un cwmni penodol yn ategu union bryderon y cyn-gynhyrchydd Norman Williams, Ffilmiau Eryri, fu’n gyfrifol am rai o’n cyfresi mwyaf poblogaidd ni, o Minafon i Tydi Bywyd yn Boen ac A55. 

Hel atgofion am ddyddiau Minafon oedd o efo Nia Roberts ar Stiwdio Radio Cymru, gan ddweud:

 

Prin iawn gewch chi gyfres fel Minafon bellach ... sebon yn bennaf ... pwyslais ar greu cefn wrth gefn... lle mae cyn bwysiced cael actor sy’n gyfarwydd a’r sîn yn Llundain ac sy’n gallu gwneud gwaith effeithiol yn y Gymraeg

Pwysleisiodd hefyd eu bod nhw wedi gwneud penderfyniad pendant i gastio actorion Minafon yn ofalus ar y pryd, gan sicrhau bod digon o waith ar gael i griwiau gwahanol, a bod wynebau ffres yn ymddangos gerbron gwylwyr y Sianel ifanc ganol yr wythdegau. Erbyn heddiw, mae’n tristáu o weld yr un hen rai yn neidio o un gyfres i’r llall, a bod hynny’n ymyrryd â’r byd dychmygol y gallwn wirioneddol ymgolli ynddo. Clywch clywch. Diau mai Cymraeg oedd iaith tu ôl i’r camera hefyd, a hwythau’n ffilmio yng nghadernid Gwynedd. Mae rhywun yn ofni’r gwaethaf gyda Vox Pictures.

A Fflam? Iawn oce, efallai mai cyfuniad o actorion cyfresi Noir diweddar gawn ni. Ond o leia mae’n swnio fel syniad gwreiddiol o’r Gymraeg yn lle trosiad o’r Saesneg fel UBM, ac yn cynnwys tîm sgwennu a chynhyrchu Pobol y Cwm gynt. Mae'r cast yn sicr o dicio bocsys cydraddoldeb ac amrywiaeth y Sianel, ac roedd Mali Ann Rees yn wych fel un o griw Merched Parchus a gafodd gam uffernol heb ail gyfres, serch gwobrau lu gan RTS Cymru a’r Ŵyl Cyfryngau Celtaidd heb son am enwebiad BAFTA.

Croeso gofalus, felly, i’r comisiwn. Gan edrych mlaen at fwy o waith a chyfleoedd i gwmniau annibynnol Cymraeg eraill yn 2021. 

 

 

Tydi bywyd yn boen?

Does ’na fawr ddim yn cydio ar hyn o bryd. Efallai ei bod ni’n dal mewn rhyw dir neb rhwng diwedd haf-dechrau’r hydref, tra bod Strictly, BGT a Bake Offs y byd adloniant yn llenwi’r amserlenni Saesneg. Yn y Gymraeg, mae Am Dro yn plesio llawer iawn mwy nag Antur Adre a Ffilmiau Ddoe, ond yn dibynnu'n fawr iawn ar safon a straeon y cystadleuwyr lawn cystal â'r daith gerdded ei hun. O ran y ddwy enghraifft olaf, tydi mwynhad, hwyl a chwerthin y cyfranwyr ddim cweit yn trosi'n llwyddiannus i fwynhad y gwyliwr. Dw i'n eu gweld nhw'n reit ddiflas. 

Ym myd rhaglenni ffeithiol, mae'r gyfres ag un o'r teitlau mwyaf hirwyntog erioed, Trysorau Cymru: Tir Tai a Chyfrinachau yn ddifyr dros ben, wrth i'r pensaer cadwraethol Elinor Gray-Williams a'r gwamalwr Tudur Owen grwydro rhai o berlau'r National Trust (heb ei ddatganoli yng Nghymru, yn wahanol i'r Alban, felly dw i am ddal i arddel y teitl Saesneg tan hynny) o gestyll Penrhyn i Powis, Erddig i Dŷ Tredegar. Fformat nid mor annhebyg â hynny â'r Waliau'n Siarad mwy swmpus. Dw i'n dal i ddisgwyl am awgrym o ail gyfres, gyda llaw.

Ond yn ôl at fyd y ddrama. Does dim byd ar netflix/amazon prime yn hoelio’r sylw wedi’r bennod gyntaf symol, ond ar y BBC, mae’r ddrama wleidyddol Roadkill am wleidydd cynhennus (a chwaraeir gan Hugh Laurie) sy’n llwyddo i gyrraedd Nymbar Ten (swnio’n gyfarwydd?) yn edrych yn addawol. Byw Celwydd â mymryn mwy o gyllideb, ella.

Ond ffefryn clir ar BBC One yn diweddar ydi Life, cyfres wedi’i gosod mewn hongliad o dŷ brics Fictoraidd a drowyd yn fflatiau mewn ardal go swanc o Fanceinion. Cyfres sebon efo sglein, os leiciwch chi, o ysgrifbin Mike Bartlett (Dr Foster) gyda straeon personol y trigolion unigol yn cwmpasu rhai o benbleth mawr bywyd – beichiogrwydd, galar, ofn cyfrifoldeb, dadrithiad oes o briodas, alcoholiaeth, cariad o bell, diffyg hyder, hunanoldeb ac unigrwydd y ddinas. Mae unrhyw beth gydag Alison Steadman yn siŵr o fod yn werth chweil, a tydi hon ddim eithriad wrth iddi chwarae rhan Gail, gwraig briod 70 oed sydd wedi ’laru ar ŵr sy’n ei thrin fel tipyn o jôc o flaen ffrindiau a pherthnasau. Mae’r straeon a’r cysylltiadau drws nesa wedi’u plethu’n gelfydd, a’r defnydd o hiwmor a pathos mor ddidrafferth. Ydy, mae’n newid braf cael drama heb ’run ditectif na chorff ar ei gyfyl. Ddim eto beth bynnag – dw i ar bennod 5 o 6 ar hyn o bryd.

 

Dyma’r union math o beth sydd ei angen arnom ni’n Gymraeg y dyddiau hyn. Drama ddomestig, gyda chast a chartrefi del, nid rhywbeth Noir-aidd arall wedi’i chyfieithu o’r Saesneg gyda phlismyn ag acenion chwit chwat. Dim cyffuriau na phedoffelia, trais na thrybestod, iaith aflan na golygfeydd OTT o afiach. Dim ond pethau da yn digwydd i bobl dda. Pobl sy'n malio. Caru. Maen nhw yn bodoli.

Byddai'n ddigon hawdd trawsblannu Life i floc o fflatiau yn y Felinheli, Aberystwyth neu Gaerfyrddin er enghraifft, gyda chriw o Gymry proffesiynol – meddyg teulu, darlithydd, cyfryngi, llyfrgellydd, dewin TG, instagramiwr, cyfieithydd, gweithiwr cwango’r llywodraeth (â' n helpo) – yn byw a bod, caru a checru, meddwi a difaru rhannu ambell gyfrinach. A hynny'n gredadwy o Gymraeg, mewn ardal naturiol Gymraeg, heb hualau na chyfyngiadau cynhyrchiad cefn-gefn BBC Wales. 

Rhyw Teulu arall, dihangfa lwyr o’r dyddiau covidus diddiwedd sydd ohoni. Mae sawl aelod o ’nheulu yn dal i hiraethu am giamocs Dr John a Morganiaid Aberaeron haf o hyd.

Beth amdani, S4C?