Gwylio dros y Gwyliau

 

“A dyna hynna drosodd am flwyddyn arall”.

Anghofiwch am lith y Cwîn. Mantra mam am tua pum munud wedi tri bnawn Dolig. Ac roedd yr wythnos od honno rhwng y Diwrnod Mawr a’r Calan yn teimlo fel cyfnod clo, gyda phawb ofn mynd i gymysgu yn nhai ein gilydd, y tywydd yn ddiawledig a’r arlwy deledu yn ofnadwy. Diolch i’r drefn am rodd o lyfrau da gan deulu clên.

Ond ai fi sy’n heneiddio ac yn cofio Nadoligau gwyn dedwydd, pedair sianel y gorffennol, ta oedd y teli bocs yn sobor o wael eleni? Wel, roedd sawl perthynas yn meddwl hynny yn ogystal â Tudur Owen ar ei raglen radio ola’r flwyddyn. Myrdd o gwisiau teledu, oriau o sebon, The Sound of Music, penodau coll o Morecambe & Wise wedi’u hadfer a’u lliwio ar gyfer y Great Brexit Public heddiw.

 

Diolch i’r drefn am S4C. Dyna’r sianel ddiofyn oedd mlaen yn tŷ ni dros yr ŵyl, nid o ran dyletswydd, ond oherwydd llond sled o raglenni gwerth chweil. Iawn ocê, doedd ’na ddim ffilm na drama gwerth sôn amdani fel Dolig ddoe – ac mi gawson ni’n sbwylio ers talwm do (Tân ar y Comin 1995; Y Mynydd Grug 1997; Martha Jac a Sianco, 2009)  – ond roedd digon i’n cadw’n ddiddig ar noson lawog arall. Falla' mai rhifynnau arbennig o gyfresi cyfredol a gafwyd, ond diawcs, roedden nhw’n dda. Canu gyda fy Arwr emosiynol gyda Robat Arwyn, Côr Meibion Cwm-bach ac yna Caryl yn rhifyn y flwyddyn newydd, ac Am Dro difyr gyda’r sl’ebs yn cyd-dynnu a glana chwerthin o Radur i Laneurgain. Pwy feddylia fod Alex Tywydd yn giamstar ar ganu clychau eglwysi? A Gareth Ffarmwr yn hoff o frolio amdano'i hun? Ac fel arfer, sylwadau sardonig Aled Sam oedd yr eisin ar y gacen. 

Daeth Trystan ac Emma i daflu conffeti a hudlath yr ŵyl mewn Priodas Pum Mil o Dregaron, lle gafodd pâr o weithwyr iechyd ddiwrnod i’w gofio diolch i haelioni ffrindiau a theulu, rheolwyr Plas Nanteos, y gantores Bronwen Lewis a hen ambiwlans o’r 1950au.

Dylai fod yn gawslyd, ond...

 

Cawsom gyfweliadau dadlennol iawn gyda dau o’n halltudion mwyaf ni, y naill yn Llundain a’r llall yn Efrog Newydd. Siaradodd prif ddarlledwr newyddion a llais Digwyddiadau Mawr Prydeinig y Bîb o’r galon yn Huw Edwards yn 60, o’i berthynas danllyd â’i dad enwog, y pyliau o iselder, chwithigrwydd ei blant di-Gymraeg, a’i apêl arnom i weithredu ar argyfwng tai haf – a’r cipolwg ar ei fam hyfryd o ddiflewyn ar dafod. Fe gafodd Elin Fflur wibdaith a hanner i ddinas yr Afal Mawr er mwyn holi’r actor Matthew Rhys yn Sgwrs dan y Lloer – seren cynnar House of America Ed Thomas a Marc Evans (1997) sydd bellach wedi ennill ei blwyf fel enillydd gwobr Emmy am ei ran yng nghyfres ysbïwyr yr 1980au The Americans (2013-18) a phrif seren ailwampiad Perry Mason a arweiniodd at enwebiad Golden Globe y llynedd. O! am weld y gŵr hynaws hwn o’r Eglwysnewydd, sy’n siarad Cymraeg a’i fab Sam yn NYC, yn troedio llwyfannau neu set ddrama Gymraeg yn fuan iawn. Siawns fyddai cynhyrchwyr Tinopolis wedi gallu ffeindio mwy o gysgod a chynhesrwydd iddyn nhw ymhlith nendyrau’r ddinas sy byth yn cysgu na stopio chwythu.

Sythu dan y lloer

 

Am unwaith, wnaeth arlwy gerddorol eraill y Sianel ddim plesio gymaint. Aled Jones a Sêr y Nadolig er enghraifft, oedd yn od o fflat a digyswllt braidd – dim diolch i’r pandemig parhaus sy’n atal pobl rhag ymgynnull rownd y tân neu’r piano. Does gan y cyn-foi soprano o Fôn fawr o lais mwyach, a Classic FM nid Cymru ydi'i betha fo erbyn hyn, ac eto mae’n dal yn dipyn o ffefryn gan S4C. Un arall wnaeth ddioddef o ddiffyg sŵn a bwrlwm cynulleidfaol y gorffennol ydi Noson Lawen – Dathlu’r 40 serch gwenau llachar Ifan Jones Evans ac Elin Fflur, ac ymdrechion glew band y tŷ i glapio am y gora. Mae angen binio Ffarmwr Ffowc am byth, roedd cyflwyniad rhen Idwal yn rhy hir a phoenus o annigrif (‘sa ffasiwn air?), bu gormod o ganu gwlad, a tydi’r arfer o jazz-eiddio hen ffefrynnau byth yn tycio. 

Yn wir, ripît funud ola o’r llynedd i gymryd lle Sgorio blesiodd fwyaf acw. Roedd Plygain go wahanol yn gwbl hudolus, wrth i Angharad ‘Calan’ Jenkins gyflwyno’r hen, hen draddodiad dan gyfyngiadau covid flwyddyn ddiwethaf. Gresyn na fyddai’r Sianel wedi comisiynu un arall eleni, wrth i ofn yr Omicron gadw drysau plwyfi Maldwyn a'r cyffiniau ar gau eto. Byddwn i’n bendant wedi croesawu rhaglen o garolau byrfyfyr, digyfeiliant, dan olau cannwyll mewn eglwysi godidog fel Mallwyd, yn hytrach na chantorion gorfrwdfrydig o’r West End yn y Galeri eto.

 

Calan

 

Mae dychan ar S4C cyn brinned ag empathi gan Priti Patel y dyddiau hyn, ond diolch am adolygiad blynyddol Sian Harries a Tudur Owen yn O’r Diwedd 2022. Roedd elfennau ardderchog ynddi, fel y ffarmwr pro-Brexit gwrth-Gaerdydd o Fôn (ac mae gormod ohonyn nhw ar y Tir Mawr hefyd), ‘Mark Drakeford – y Ffilm’ yn brwydro dros enaid Cymru rhag Alun Carneddau a’i deips, gêm deledu ‘Siopio neu Stopio’ am silffoedd gwag-ond-peidiwch-meiddio-â beio-Brexit. Ar y llaw arall, braidd yn flinderus oedd darnau eraill fel ‘jôc’ parhaus y sgaffaldiau ac Eisteddfod Tŷ. Beiwch fforti wincs a wisgis nos Galan wrth wylio’n fyw. Rhaid dal i fyny eto ar wasanaeth Clic. Go brin wnai drafferthu efo Gareth! am yr eildro. Roedd yr eisteddiad cyntaf yn ddigon poenus. Enghraifft glasurol o'r gwesteion a'r criw cynhyrchu yn cael mwy o hwyl na ninna adra. 

Unig uchafbwynt y sianeli eraill i mi oedd addasiad blynyddol Mark Gatiss o stori ysbryd MR James (1862-1936), The Mezzotint ar BBC Two. Cwta hanner awr oedd hi, ond mi wasgodd beth gythgam i mewn o ran awyrgylch, arswyd, cerddoriaeth a champ a rhemp oes Fictoria. Hanes Edward Williams, bonheddwr a golffiwr hamdden sy’n byw’r bywyd tawel fel curadur rhan-amser mewn amgueddfa prifysgol, sy’n taro ar draws paentiad o blasty yn Essex dan leuad oruwchnaturiol. Ac ai’r llygaid sy’n twyllo, neu oes ’na ryw greadur sinistr yn llercian y tu ôl i’r gwrych neu’n nghornel ffenestr y plasty yn yr engrafiad? I’r dim ar gyfer noson swatio ar y soffa efo canhwyllau bach a chlamp o win coch (ar wahân i chi nytars Ionawr Sych).

The Mezzotint - arswydus o dda

 

 

Am dro

Yr Oerfa - murddyn ger Nebo, Llanrwst

Dw i’n dipyn o grwydryn. Mae yna gyfandir mawr amlieithog, eangfrydig, tu draw i’r Sianel, a bydda i’n bachu ar bob cyfle i godi pac a mynd yno. Dw i’n trio trefnu dau benwythnos hir, y naill ym mis Mai a’r llall ddechrau Rhagfyr. Dinas heulog hyfryd Lisboa, Portiwgal aeth â hi gwanwyn diwethaf; yna Vilnius, Lithwania yn pefrio o hanes a goleuadau Dolig, a Steddfod Llanrwst yn y canol. Mae’n stori dra gwahanol eleni. Y pasbort yn hel llwch a’r bunt wantan heb ei chyfnewid am yr ewros cyfarwydd. Fues i ddim dan glo’n llwyr chwaith. Diolch i bentwr o lyfrau, rhai go iawn a’r kindle, es i Groatia (Perl gan Bet Jones), Iowa, UDA (Ynys Fadog, Jerry Hunter), fferm anghysbell yng ngogledd crasboeth Awstralia (The Lost Man, Jane Harper) ac arfordir Dyfnaint (The Long Call, Ann Cleeves). Dywedodd un neu ddau eu bod nhw wedi methu’n lân a darllen ffuglen dros y cyfnod clo. Dw i ddim yn deall hynny. Yn bersonol, roedd llyfrau’n ddihangfa hanfodol rhag Huw a’i wep gw’nidog yr Hen Gorff ar Niws at Ten, yn sôn am ffigurau a pholisïau Lloegr yn bennaf.

Mae cyfresi diweddar S4C wedi ysgogi diddordeb rhywun yn ei wlad ei hun hefyd. Fues i erioed yng nghestyll Powis na’r Waun, ond mae Elinor Grey-Williams a Tudur Owen wedi codi’r awydd yn Trysorau Cymru: Tir, Tai a Chyfrinachau. Felly hefyd Am Dro, cyfres hamddenol nos Sul lle mae pedwar tywysydd yn ceisio llunio’r daith gerdded a’r picnic gorau am wobr o £1,000 gyda stori ddifyr ac ambell gŵyn ar y ffordd. Come Dine with Me efo cagŵl os leiciwch chi. Doedd adolygydd coeglyd Golwg ddim balchach, ond mae Chwarel Rhosydd ac arfordir Bro Morgannwg ar fy rhestr fer i.

Yr Wyddfa a'i chriw

 

Yn nes adre, ardal Nant Conwy oedd uchafbwynt yr haf i mi. Nant Conwy heb fusutors, hynny yw. Yn anterth y clo mawr, roedd hi’n saffach cerdded a beicio na’r arfer ar hyd lonydd y fro. Rhyw bnawn Sul braf ym Mehefin, felly, dyma fenthyg beic mynydd fy nai hynaf (diolch, Siôn) a dilyn fy nhrwyn. O Garmel, pedlo i fyny ffordd Rhos am dopiau Nebo, a diawlio’r ail bwdin cwstard a gefais awr ynghynt. Hynod falch i mi ddal ati wedyn, gyda dim ond ambell dractor a byrnwr yn torri’r tawelwch llethol, ac Eryri yn teyrnasu o bell. Troi wedyn am lonydd diarth Nant y Rhiw, meddwi ar gloddiau llawn gwyddfid, a hedfan am Garneddau a Ffin y Parc at yr A470. Y briffordd fel y bedd, ac eithrio ambell gar â sticer ‘Yes Cymru’ a ‘Cofiwch Dryweryn’ yn piciad i wneud neges hanfodol yn Llanrwst. Heibio Zip World, y giât wedi’i chadwyno, a dim ond adar yn cadw reiat yn y coed. Gan aralleirio’r gân boblogaidd, dyw Betws ddim yn nefoedd, ’nenwedig yn yr haf, ond wir i chi, mi roedd hi’r pnawn hwnnw. Bron na fedrech glywed pin yn disgyn yn lle pobl yn trampio ar y pafin. Cefais bwl o banig am dorri’r rheol pum milltir fymryn, pan aeth car heddlu heibio. Ymlacio, a phwyso ar Bont y Pair i wylio afon Llugwy yn llifo’n ddiog heb sgowsars na mancs swnllyd yn plymio iddi. Roledd hi’n dywydd hufen iâ, a nunlle ar agor. Penderfynu troi am adref ar hyd y B5106, ac igam ogamu trwy gynefin chwedlonol Dafydd ap Siencyn gyda thro sydyn i Gapel Gwydir Uchaf (1673) am y tro cyntaf yn fy mywyd. Dim ond y tu allan wrth gwrs. Roedd hwnnw dan glo hefyd. Serch bustachu i fyny elltydd Town Hill a Tai Candryll yn ôl i Henblas Carmel wedyn, dw i’n wirioneddol falch i mi wneud y daith. Mi gofiai a sawru’r diwrnod llonydd hwnnw am byth.

Do, fe ddychwelodd yr ymwelwyr i Betws a’r cyffiniau ddiwedd haf, gan lenwi coffrau busnesau lleol a phechu llawer o’r brodorion. Bellach, maen nhw’n ôl adra a dim ond trigolion Bwrdeistref Conwy sydd â’r hawl i ymweld. Does wybod lle'r awn ni nesa efo’r pandemig.

Dw i ofn breuddwydio gormod am llefydd fel Malta, Tregaron a Kraków neu Prâg yn 2021. Ond yn dal i gynllunio, darllen a gadael i’r meddwl grwydro.

 

Pont y Pair, heb y plymwyr anghyfreithlon arferol

 

Afon Llugwy

 

Tymor newydd

Mae llwyddiant S4C dros y cyfnod clo yn amlwg iawn. Dyrnaid o gomisiynau funud ola, ar gyllideb go bethma dan reolau cadw pellter caeth. Atgyfodiad o’r hen sioeau siarad sy’n dod i’r brig, ac roedd pawb yn falch o glywed bod yna gyfres arall o Sgwrs dan y lloer i ddod gydag Elin Fflur a’i photel o win a blanced gynnes yng ngerddi rhai o enwogion (gogleddol) y genedl. Roedd cwis chwaraeon Owain Gwynedd (sydd isie trefnu apwyntiad barbwr erbyn hyn - maen nhw ’di ailagor bellach sdi Ows) Gêm Gartre yn llwyddiant annisgwyl bob nos Wener hefyd, fel sgyrsiau Morgan Sgorio Jones o erddi a stad ’sblennydd Garreglwyd, Môn, yn Natur a Ni. Ches i ddim cymaint o flas ar Lle Bach Mawr, rhyw brosiect pum mil rhatach o gartrefi tri chynllunydd - yn wahanol iawn i Bwrdd i Dri - addasiad/sgrînladrad Cymraeg o gyfres hirhoedlog Channel 4, Come Dine with Me, lle mae dieithriaid yn cystadlu am goron y gegin wrth baratoi pryd o fwyd yng nghartrefi’i gilydd.

Siŵr braidd mai gwesteion ffraeth a difyr ydi prif gynhwysyn rhaglenni o’r fath, ac wnaeth yr un gyntaf gyda Carys Eleri, Aled Sam ac Ameer Davies-Rana ddim siomi o gwbl. Yn wir, buasai’n hawdd i hon fod yn gyfres awr o hyd (c’mon, os ydi’r Dechrau Canu newydd yn cael hanner awr o estyniad...) gyda’r tri’n eistedd rownd bwrdd heluog braf i drafod eu ‘bechingalws’ (bhajis nionod o lyfr ryseitiau Ameer) wrth i’r gwin lifo a llifo. A gyda sylwebaeth tafod-yn-boch Tara Bethan, mi ges i andros o hwyl ac ambell ysbrydoliaeth i swper. Gawn ni Carys Eleri yn westai bob wythnos plis?

Gyda chyfres arall o’r gystadleuaeth gerdded Am Dro ar y gweill, a'n dwy sioe sebon yn ailgychwyn nos Fawrth 8fed o Fedi, mae’n argoeli i fod yn dymor go ffrwythlon.