Cariad at y Cwm?

“Cyfres ddrama deledu boblogaidd am fywydau beunyddiol a phroblemau grŵp o bobl sy'n byw mewn lle penodol”.

Dyna ddehongliad geiriadur Collins o opera sebon. Genre o America’r 1930au, pan ddechreuodd cwmnïau sebon fel Procter & Gamble noddi dramâu radio i wraig y tŷ. Teledu bia’r cyfrwng bellach, ac yng ngwledydd Prydain, cyfresi sebon oedd yr abwyd i ddenu gwylwyr amser swper. Roedd hyn yn wir am Pobol y Cwm (1974) am flynyddoedd, wrth i S4C ddibynnu ar y miloedd triw i setlo gyda’r sianel am weddill y noson. Ac felly buodd hi am sbel hir. Meddai Gwyddoniadur Cymru (t. 735) “Gyda rhifyn omnibws wythnosol sy’n dwyn isdeitlau Saesneg, dyma’r rhaglen Gymraeg sy’n denu’r nifer uchaf o wylwyr yn gyson – hyd at 89,000 yn 2007”. Ond stori dra gwahanol yw hi bymtheg mlynedd yn ddiweddarach. Cefais gip sobreiddiol ar dudalen ffigurau gwylio ar wefan S4C. Yn ôl y wybodaeth ddiweddaraf oedd ar gael wrth sgwennu’r hyn o lith, wythfed rhaglen boblogaidd yr wythnos oedd Pobol y Cwm ar 28,000, ar ôl gêm bêl-droed rhyngwladol (llwyddiant sicr i’r Sianel), a hen stejars eraill fel canu emynau, garddio, adloniant sgubor a sioe sebon boblogaidd y Gogledd.

 

 

Dyma felly holi ffrindiau a pherthnasau i weld a ydyn nhw’n dal yn sgut am sebon. Mae canlyniadau’r arolwg cwbl anwyddonol yn drawiadol. O’r ugain wnaeth ymateb, doedd y rhan fwyaf heb wylio’r un opera sebon, Cymraeg na Saesneg, ers cryn amser. O’r croestoriad eang o gogs a hwntws 40-70 oed sydd yn gwylio, Rownd a Rownd (1995) oedd y ffefryn clir gyda “naws am le, synnwyr digrifwch, cymeriadau mwy crwn, straeon a chymeriadau mwy credadwy... sgwennu da, mwy naturiol o lawer”. Roedd Pobol y Cwm ar ei cholled am gynnwys “gormod o gangsters” a chymeriadau anghredadwy. Ond roedd un gwyliwr brwd o’r Gwendraeth yn wreiddiol, yn dal i fwynhau “er bod arddull ddigyffwrdd yr actorion yn annaturiol iawn ar brydie.” Teimlai hefyd bod y cynhyrchiad wedi mynd braidd yn denau, oherwydd “nifer llai o actorion mewn shots a golygfeydd”. Melltith arall ein pla epig, sydd wedi gorfodi ambell actor i hunanynysu.

 

Aaron Monk - The only teenager in the village

 

Ac mae’r prinder cymeriadau yn deud arni. Ystyriwch Aaron Monk-Evans (Osian Morgan) er enghraifft. Un funud, roedd o’n ceisio sicrhau cydbwysedd rhwng arholiadau ysgol a shifftiau yn siop jips ei fam, a’r funud nesa’n peintio swastika ar wal tŷ Tyler ac Iolo fel un o griw ffasgaidd o Abertawe. Mae Popeth Drwg yn hanu o'r ddinas honno. Iawn, mae hyd yn oed y myfyriwr mwyaf selog yn mynd ar gyfeiliorn weithiau, ond y drwg ydi bod pob math o blotiau’n cael ei daflu ato fel unig glaslanc y pentra. O ddosbarthu cyffuriau dan orfodaeth i gael ei dwyllo gan ddyn ym meithrin perthynas amhriodol ar-lein, mae Aaron wedi bod drwy’r felin. Sy’n wahanol i Rownd a Rownd, gydag o leiaf hanner dwsin o actorion ifanc dawnus i rannu straeon rhyngddynt â dipyn mwy o hygrededd. Mae poenau cariad cyntaf a gwrthdaro â llysfam neu dad newydd yn taro tant yn fwy nag issues mawr y dydd 'sha Cwm Gwendraeth.

 

Dani yma o hyd

Does gen i fawr i ddweud am straeon diweddar fel Dani Monk y gangster moll, y saethu na’r ymosodiad asid gan gyffurgwn. Rhaid atal eich hun rhag rholio’ch llygaid wrth wylio ambell dro hefyd, fel penodau’r Nadolig. Dros yr ŵyl, gwelsom Dylan yn cael pas mas o'r carchar gan y caplan, gan bicied i dy Megan Harries (sut mae honno’n dal yn y gyfres?) a’i gwawdio am Gareth Wyn ei mab colledig; cyn sleifio i fflat y Deri am bach o how-di-dw gyda Dani Monk a chwarae mig â DI Wilkinson yn strydoedd cefn Cwmderi. Mae angen cryn dipyn o ddramatic licence i wylio hwnnw’n mynd trwy’i betha hefyd, yn cropian o amgylch y Deri (heb larwm?) gefn liw nos pan nad ydio’n rhythu ar gamera CCTV personol o lolfa’r Monks wrth wneud ymarferion Ironman yn ei rŵm ffrynt. Ar y llaw arall, mae Owain Gwynn yn gaffaeliad newydd da i’r gyfres, fel y gwron cryf, tawel, â chryn elfen o ddirgelwch yn perthyn iddo. Ai cynnal ymchwiliad cudd i ddal Dylan unwaith ac am byth mae o, ac felly’n defnyddio Dani fel abwyd cyn cwympo mewn cariad go iawn, neu oes rhywbeth mwy sinistr yn yr arfaeth?

O safbwynt y set, mae gwir angen adfer caffi’r stryd fawr, os nad lle pizza parhaol i Jinx a’i weithiwrs bach. Weles i erioed siop lyfrau Gymraeg mor wag a dienaid yn fy myw. Tydi’r ffaith fod Eileen yn gneud cacs cartref a phrydau organig (di-figan glei!) yng nghegin gyfyng Penrhewl tra bod DJ yn piciad am damaid (bihafiwch) ar ôl bod yn carthu ddim yn taro deuddeg chwaith. Mi fyddai’r Asiantaeth Safonau Bwyd yn cael haint. Faint yn union o lofftydd sydd yn fflat Ffion? Beth ddigwyddodd i hen fflat Sheryl? Ydi'r busnes pampro cwn/trin gwallt/tatwio yn dal i fynd? Aeth y bwytai tapas ac Indiaidd i'r gwellt yn sgil y pandemig? Oes 'na glwb rygbi yn y Cwm o hyd?

Dirgelwch y DI (Owain Gwynn)

 

Ond mae’r hen greadur hiraethlon ynof yn dal i fwynhau gweld Cassie a Lisa yn y Cwm. Mae'n braf gweld mwy o'r hen gynghorydd slei Ieuan Griffiths, a dw i'n dal i ddisgwyl am gartref parhaol iddo heb sôn am ymddangosiad ei blant a hyd yn oed ei gyn-wraig Hazel. Dw i'n ysu i weld Dai a Diane yn dychwelyd o Oz. Mae cymaint wedi gadael y gyfres dros y flwyddyn ddiwethaf, gyda chwith mawr ar ôl Debbie a’i thylw’th – hen bryd i Brynmor brynu tŷ drws nesaf er mwyn cael y Jonesiaid estynedig nôl gyda’i gilydd. Mae Sara wedi’i heglu hi am gyfnod (mamolaeth?) estynedig, Lisa Morgan wedi diflannu’n ddisymwth, a dim ond dwy o’r Parri’s sydd ar ôl erbyn hyn. Lle aflwydd mae'r tonig Brenda (Sharon Morgan) a'i sgwter symudedd yn byw a bod? A beth yw hanes Gwyneth, sydd wedi’i charcharu ar gam ers dwnimpryd? Does ryfedd fod Gwern druan yn gofyn i bob copa walltog ei fabwysiadu.

 

Deri joio - Glan, Mrs Mac, Teg, Cassie

Triawd y Siop - Gina, Olwen, Karen - 1989

Ond nid problem Pobol yn unig mo hon. Mae prif sebon BBC One mewn dyfroedd dyfnion hefyd, wrth i’r ffyddloniaid gefnu arni ers oes aur Den ac Angie Watts a ddenodd 30 miliwn o wylwyr ym mhennod Dolig 1986. Fis Hydref diwethaf, 2.69 miliwn drodd i wylio pennod o Eastenders o gymharu â 2.79 miliwn ar gyfer cwis Only Connect yr un pryd ar BBC Two. Awtsh! Er hynny, mae bosys y Bîb yn mynnu taw’r Cocnis drama yw un o gyfresi mwyaf poblogaidd BBC iPlayer gan ffrydio 226 miliwn o weithiau ers dychwelyd ym mis Medi 2020 ar ôl saib y cyfnodau clo. Falle mai fan’no mae gwylwyr Pobol y Cwm erbyn heddiw hefyd. Yn dal i fyny ar wasanaethau Clic neu iPlayer yn lle’n fyw ar deledu daearol. Wedi’r cwbl, mae’n patrymau gwylio ni wedi newid yn ddramatig “yn rhannol oherwydd teulu a’n prysurdeb bywyd (er waetha Cofid!)” medd un ymatebydd o Flaenycoed.

 

 

Heddiw, mae'r cyfresi sebon yn dibynnu fwyfwy ar stynts dramatig yn lle straeon sinc y gegin i ddenu gwylwyr. Mae Emmerdale wedi hen gefnu ar fuarth y ffarm byth ers i'r awyren blymio o'r awyr ar y pentra adeg Dolig 1993, a bellach yn fagwrfa i lafna ifanc rhywiol o Leeds a llofruddion cyfresol bob hyn a hyn. Mi fuasa'r hen Mr Wilks yn troi yn ei fedd. Mae'r gyfres hefyd yn dathlu'r hanner cant yn yr hydref eleni, felly dyn a wyr pa blotiau ffrwydrol sydd ar y gweill. Mi drodd Coronation Street yn belen dân adeg 50 mlwyddiant y gyfres yn 2010, wedi i ffrwydrad nwy chwalu traphont ac achosi i dram ddisgyn ar ben rhai o'r adeiladau a'r cymeriadau eiconig. Er, doedd mop o wallt coch Rita'r Siop fawr gwaeth. Ac fel rhan o'i "dathliadau" pen-blwydd yn 35 oed yn 2020, cafodd cast Eastenders barti cwch Titanic-aidd ar afon Tafwys. Roedd Neighbours yn dathlu'r un garreg filltir yr un pryd hefyd, gan anfon criw i ynys baradwysaidd a drodd yn uffern wrth i'r dihiryn Finn Kelly dalu'r pwyth yn ôl efo bwa saeth, nadroedd gwenwynig a bom. Dylsan nhw 'di sticio efo te parti yng nghaffi Harold.

 

Jack Sugden yn gwylio'i braidd liw nos, wedi damwain awyren drwgenwog Emmerdale (1993)

 

Stryd rwbel, 2010

 

Beth bynnag ydi cynlluniau cynhyrchwyr Pobol ar gyfer 2024, dim ond gobeithio y cawn ni ddathlu’r hanner cant bryd hynny. Llu o hen wynebau cyfarwydd yn dychwelyd i ryw barti stryd, neu drip rygbi rhyngwladol yr hydref yn arwain at ddamwain bws fawr ar hewl Cwrtmynach? Os bydd rhyw drychineb fawr yn taro'r Cwm, o leia mae doctors a nyrsys Casualty drws nesaf yn stiwdios Porth y Rhath i achub y dydd.

Dyn a wyr beth ddaw. Ac er gwaetha'r trai, oes, mae gen i deimladau cynnes at y Cwm o hyd.

www.stephenbrinkworth.co.uk/

Gwylio dros y Gwyliau

 

“A dyna hynna drosodd am flwyddyn arall”.

Anghofiwch am lith y Cwîn. Mantra mam am tua pum munud wedi tri bnawn Dolig. Ac roedd yr wythnos od honno rhwng y Diwrnod Mawr a’r Calan yn teimlo fel cyfnod clo, gyda phawb ofn mynd i gymysgu yn nhai ein gilydd, y tywydd yn ddiawledig a’r arlwy deledu yn ofnadwy. Diolch i’r drefn am rodd o lyfrau da gan deulu clên.

Ond ai fi sy’n heneiddio ac yn cofio Nadoligau gwyn dedwydd, pedair sianel y gorffennol, ta oedd y teli bocs yn sobor o wael eleni? Wel, roedd sawl perthynas yn meddwl hynny yn ogystal â Tudur Owen ar ei raglen radio ola’r flwyddyn. Myrdd o gwisiau teledu, oriau o sebon, The Sound of Music, penodau coll o Morecambe & Wise wedi’u hadfer a’u lliwio ar gyfer y Great Brexit Public heddiw.

 

Diolch i’r drefn am S4C. Dyna’r sianel ddiofyn oedd mlaen yn tŷ ni dros yr ŵyl, nid o ran dyletswydd, ond oherwydd llond sled o raglenni gwerth chweil. Iawn ocê, doedd ’na ddim ffilm na drama gwerth sôn amdani fel Dolig ddoe – ac mi gawson ni’n sbwylio ers talwm do (Tân ar y Comin 1995; Y Mynydd Grug 1997; Martha Jac a Sianco, 2009)  – ond roedd digon i’n cadw’n ddiddig ar noson lawog arall. Falla' mai rhifynnau arbennig o gyfresi cyfredol a gafwyd, ond diawcs, roedden nhw’n dda. Canu gyda fy Arwr emosiynol gyda Robat Arwyn, Côr Meibion Cwm-bach ac yna Caryl yn rhifyn y flwyddyn newydd, ac Am Dro difyr gyda’r sl’ebs yn cyd-dynnu a glana chwerthin o Radur i Laneurgain. Pwy feddylia fod Alex Tywydd yn giamstar ar ganu clychau eglwysi? A Gareth Ffarmwr yn hoff o frolio amdano'i hun? Ac fel arfer, sylwadau sardonig Aled Sam oedd yr eisin ar y gacen. 

Daeth Trystan ac Emma i daflu conffeti a hudlath yr ŵyl mewn Priodas Pum Mil o Dregaron, lle gafodd pâr o weithwyr iechyd ddiwrnod i’w gofio diolch i haelioni ffrindiau a theulu, rheolwyr Plas Nanteos, y gantores Bronwen Lewis a hen ambiwlans o’r 1950au.

Dylai fod yn gawslyd, ond...

 

Cawsom gyfweliadau dadlennol iawn gyda dau o’n halltudion mwyaf ni, y naill yn Llundain a’r llall yn Efrog Newydd. Siaradodd prif ddarlledwr newyddion a llais Digwyddiadau Mawr Prydeinig y Bîb o’r galon yn Huw Edwards yn 60, o’i berthynas danllyd â’i dad enwog, y pyliau o iselder, chwithigrwydd ei blant di-Gymraeg, a’i apêl arnom i weithredu ar argyfwng tai haf – a’r cipolwg ar ei fam hyfryd o ddiflewyn ar dafod. Fe gafodd Elin Fflur wibdaith a hanner i ddinas yr Afal Mawr er mwyn holi’r actor Matthew Rhys yn Sgwrs dan y Lloer – seren cynnar House of America Ed Thomas a Marc Evans (1997) sydd bellach wedi ennill ei blwyf fel enillydd gwobr Emmy am ei ran yng nghyfres ysbïwyr yr 1980au The Americans (2013-18) a phrif seren ailwampiad Perry Mason a arweiniodd at enwebiad Golden Globe y llynedd. O! am weld y gŵr hynaws hwn o’r Eglwysnewydd, sy’n siarad Cymraeg a’i fab Sam yn NYC, yn troedio llwyfannau neu set ddrama Gymraeg yn fuan iawn. Siawns fyddai cynhyrchwyr Tinopolis wedi gallu ffeindio mwy o gysgod a chynhesrwydd iddyn nhw ymhlith nendyrau’r ddinas sy byth yn cysgu na stopio chwythu.

Sythu dan y lloer

 

Am unwaith, wnaeth arlwy gerddorol eraill y Sianel ddim plesio gymaint. Aled Jones a Sêr y Nadolig er enghraifft, oedd yn od o fflat a digyswllt braidd – dim diolch i’r pandemig parhaus sy’n atal pobl rhag ymgynnull rownd y tân neu’r piano. Does gan y cyn-foi soprano o Fôn fawr o lais mwyach, a Classic FM nid Cymru ydi'i betha fo erbyn hyn, ac eto mae’n dal yn dipyn o ffefryn gan S4C. Un arall wnaeth ddioddef o ddiffyg sŵn a bwrlwm cynulleidfaol y gorffennol ydi Noson Lawen – Dathlu’r 40 serch gwenau llachar Ifan Jones Evans ac Elin Fflur, ac ymdrechion glew band y tŷ i glapio am y gora. Mae angen binio Ffarmwr Ffowc am byth, roedd cyflwyniad rhen Idwal yn rhy hir a phoenus o annigrif (‘sa ffasiwn air?), bu gormod o ganu gwlad, a tydi’r arfer o jazz-eiddio hen ffefrynnau byth yn tycio. 

Yn wir, ripît funud ola o’r llynedd i gymryd lle Sgorio blesiodd fwyaf acw. Roedd Plygain go wahanol yn gwbl hudolus, wrth i Angharad ‘Calan’ Jenkins gyflwyno’r hen, hen draddodiad dan gyfyngiadau covid flwyddyn ddiwethaf. Gresyn na fyddai’r Sianel wedi comisiynu un arall eleni, wrth i ofn yr Omicron gadw drysau plwyfi Maldwyn a'r cyffiniau ar gau eto. Byddwn i’n bendant wedi croesawu rhaglen o garolau byrfyfyr, digyfeiliant, dan olau cannwyll mewn eglwysi godidog fel Mallwyd, yn hytrach na chantorion gorfrwdfrydig o’r West End yn y Galeri eto.

 

Calan

 

Mae dychan ar S4C cyn brinned ag empathi gan Priti Patel y dyddiau hyn, ond diolch am adolygiad blynyddol Sian Harries a Tudur Owen yn O’r Diwedd 2022. Roedd elfennau ardderchog ynddi, fel y ffarmwr pro-Brexit gwrth-Gaerdydd o Fôn (ac mae gormod ohonyn nhw ar y Tir Mawr hefyd), ‘Mark Drakeford – y Ffilm’ yn brwydro dros enaid Cymru rhag Alun Carneddau a’i deips, gêm deledu ‘Siopio neu Stopio’ am silffoedd gwag-ond-peidiwch-meiddio-â beio-Brexit. Ar y llaw arall, braidd yn flinderus oedd darnau eraill fel ‘jôc’ parhaus y sgaffaldiau ac Eisteddfod Tŷ. Beiwch fforti wincs a wisgis nos Galan wrth wylio’n fyw. Rhaid dal i fyny eto ar wasanaeth Clic. Go brin wnai drafferthu efo Gareth! am yr eildro. Roedd yr eisteddiad cyntaf yn ddigon poenus. Enghraifft glasurol o'r gwesteion a'r criw cynhyrchu yn cael mwy o hwyl na ninna adra. 

Unig uchafbwynt y sianeli eraill i mi oedd addasiad blynyddol Mark Gatiss o stori ysbryd MR James (1862-1936), The Mezzotint ar BBC Two. Cwta hanner awr oedd hi, ond mi wasgodd beth gythgam i mewn o ran awyrgylch, arswyd, cerddoriaeth a champ a rhemp oes Fictoria. Hanes Edward Williams, bonheddwr a golffiwr hamdden sy’n byw’r bywyd tawel fel curadur rhan-amser mewn amgueddfa prifysgol, sy’n taro ar draws paentiad o blasty yn Essex dan leuad oruwchnaturiol. Ac ai’r llygaid sy’n twyllo, neu oes ’na ryw greadur sinistr yn llercian y tu ôl i’r gwrych neu’n nghornel ffenestr y plasty yn yr engrafiad? I’r dim ar gyfer noson swatio ar y soffa efo canhwyllau bach a chlamp o win coch (ar wahân i chi nytars Ionawr Sych).

The Mezzotint - arswydus o dda