S4/Cefn-gefn

 

Amser maith yn ôl – ok, rhyw dri degawd yn ôl – roedd gynnon ni don o gyfresi dramâu gwreiddiol ar S4C. Cyfresi triw i’w milltir sgwâr, gyda’r dirwedd a’r dafodiaith leol gystal cymeriadau â’r rhai o gig a gwaed. Dyna chi Pris y Farchnad (1992-96) am deulu o arwerthwyr cefnog yn Sir Gâr, A55 (1994-96) am gwmni cludiant ar wibffordd y Gogledd, Tair Chwaer (1997-99) a gyflwynodd bathos, chwerthin a chaneuon y Gwendraeth i’n sgriniau a Talcen Caled (1999-2005) am deulu o Eifionydd yn baglu byw wedi methdaliad. Heb sôn am llond wardrob Fictoraidd o gyfresi cyfnod wedi’u seilio ar nofelau Daniel Owen, Kate Roberts ac Elena Puw Morgan (Y Wisg Sidan, 1994). 

 

Ers hynny, dramâu trosedd cefn-wrth-gefn ydi ffocws a forte’r Sianel. Thriller seicoleg chwe rhan Y Golau yw’r diweddaraf, am ohebydd (Alexandra Roach) sy’n dychwelyd i’w chynefin am y tro cyntaf ers diflaniad ei ffrind ysgol Ela, wrth i’r sawl a gyhuddwyd o’i lladd, Joe Pritchard, gael ei ryddhau wedi deunaw mlynedd dan glo. A gan na chanfuwyd corff Ela erioed, mae’r fam (Joanna Scanlan, un o ddysgwyr Iaith ar Daith y llynedd) yn dal i obeithio y daw hi adra’ ac yn gadael golau ar y landin byth ers y noson dyngedfennol honno.

Bydd y cymar Saesneg, The Light in the Hall (cynhyrchiad Triongl/Duchess Street) yn ymddangos ar Channel 4 yn ddiweddarach eleni cyn teithio i Ogledd America, Awstralia a Seland Newydd. Os felly, pam cynnwys cymaint o’r iaith fain yn fersiwn S4C? Roedd deg munud cynta’r bennod agoriadol bron yn gyfan gwbl Saesneg, rhwng cyfweliad y bwrdd parôl ar un llaw a chriw o hacs yn trafod y stori dros win ar y llaw arall. Realiti’r Gymru bei-ling, medd rhai, ond leiciwn i wylio drama Gymraeg ar unig sianel Gymraeg yr hen fyd hurt ma. Llywodraeth Cymru, trwy fenter ‘Cymru Greadigol’, sy’n ariannu’r cynhyrchiad. Mewn byd delfrydol, byddan nhw wedi canolbwyntio ar greu fersiwn Gymraeg yn unig, sy’n gwbl realistig o gofio’r ffaith taw Dyffryn Tywi yw’r lleoliad, a gwerthu honno’n rhyngwladol. Draw ar Netflix ar hyn o bryd, mae miliynau ledled y byd yn troi i wylio’r ddrama wleidyddol Borgen, yn yr iaith Ddaneg gydag isdeitlau ar y sgrîn.

 

Mae Y Golau yn ticio bocsys Croeso Cymru heb os, gydag awyrluniau o ddyffrynnoedd hydrefol, ambell gastell a thref fach ddel Llanemlyn (Llandeilo a Llanymddyfri i chi a fi), ac mae’r arwyddgân yn atgoffa rhywun o’r Gwyll a Craith. Mae’n braf gweld Iwan Rheon yn actio yn ei famiaith eto, ac mae’n sicr yn ennyn chwilfrydedd fel y Joe unsillafog sy’n nerfus ffeindio’i ffordd drwy’r byd mawr unwaith eto. A does dim dwywaith fod Scanlan, brodor o West Kirby a fagwyd yn yr Wyddgrug ac sy’n ymddangos fel Gog yn y ddrama hon, yn portreadu poen y fam i’r dim wrth geisio’i gorau glas i feithrin perthynas â’i merch arall (Annes Elwy) rhwng cynnal cyfarfodydd grŵp dioddefwyr yn ei chartref. Mae yna ddigon o ddirgelwch i’m denu’n ôl, yn enwedig wedi’r chwip o dro annisgwyl ar ddiwedd yr ail bennod.

Ond. Ac mae’n glamp o ‘Ond’. Mae unrhyw gynhyrchiad gwreiddiol ar S4C sy’n cynnwys y teitl swydd “Addasiad Cymraeg ac Ymgynghorydd Iaith” yn y credits clo yn peri cryn ddiflastod i mi.

Mi gawson ni’n difetha yn y nawdegau, do?

Iaith ar daith

 

Ymhen y mis, mi fydda i ar dir mawr Ewrop unwaith eto gyda lwc. Tair awr a hanner ar fws Caerdydd i London Victoria, a’r un faint o amser ar Eurostar Sain Pancras i Rotterdam. Sy’n golygu pacio sawl nofel (gan gynnwys Dal y Mellt gan Iwcs, fydd i’w gweld ar S4C yr hydref hwn) a lawrlwytho cryn dipyn o raglenni radio i’r ffôn lôn. Yr hyn sy’n rhwystredig yw mai dim ond am 30 diwrnod wedi’r darllediad gwreiddiol mae’r rhan fwyaf o arlwy Radio Cymru ar gael. Rhai fel Dwyieithrwydd dros y dŵr, cyfres llawer rhy fer am Ifor ap Glyn yn dysgu mwy am ddwyieithrwydd ar waith ar ein cyfandir. Brwsel a Bilbao oedd cyrchfannau’r prifardd, ac efallai taw profiad y Basgiaid sydd fwyaf perthnasol i ni. Gyda phoblogaeth go debyg o ryw 3 miliwn, a thua 600,000 yn medru’r Gymraeg o gymharu â 700,000 yn siarad Euskara, roedd yma ddigon i gymharu a chnoi cil drostyn nhw. O! am efelychu eu menter a’u hyder yn llwyddo i werthu 13,000 copi o bapur newydd Berria (sefydlwyd 2003) bob dydd a denu mwy fyth ar-lein – gan anfon gohebwyr i bedwar ban, o Gemau Olympaidd Tokyo i faes y gad Wcráin. Doedd hanner awr ddim yn ddigon, a minnau’n ysu i glywed mwy am sefyllfa’r Fasgeg o ran nofelau, radio a theledu heb sôn am fewnlifiad posib dros y ffin o Sbaen a Ffrainc. Trefnwch drip arall toc!

 

Mae cyfresi eraill yn para’n hwy ar wefan BBC Sounds. Diolch byth am archif helaeth Beti a’i Phobl, gan gynnwys sgwrs lled-ddiweddar gyda Carren Lewis o Benrhyndeudraeth yn wreiddiol, a’i thaith hynod emosiynol yn mabwysiadu baban o gartre plant yn ne-ddwyrain Twrci wedi sawl torcalon IVF. Rhaglen a brofodd taw nad s’lebs sydd ddifyrra bob tro.

Mae ambell podlediad wedi taro tant hefyd. Dyna chi Dwy iaith un ymennydd, lle mae’r digrifwr Elis James yn “archwilio’r ffordd mae iaith yn allwedd i ddiwylliant, i ffordd arall o weld y byd, ac i bersonoliaethau gwahanol”. Ac yntau’n magu dau o blant yn ne Llundain, mae’n ddifyr ei glywed yn cymharu nodiadau â gwesteion amrywiol â safbwyntiau gwahanol am ddwyieithrwydd. Neu pedaireithrwydd, yn achos y gantores Gwenno Saunders sy’n rhugl yn y Gernyweg, Cymraeg, Gwyddeleg a’r iaith fain, a cham beiddgar ei rhieni’n gwrthod chwarae caneuon poblogaidd Eingl-Americanaidd ar yr aelwyd yng Nglanrafon Caerdydd. Podlediad arall fu’n gwmni i mi yn ystod sawl dro bach hir ydi Dewr gyda Tara Bethan “yn siarad efo rhai o wynebau Cymru am ups a downs bywyd”, yr heriol a’r hapus, gyda chryn bwyslais ar iechyd meddwl a lles dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Er bod ambell un yn rhy lyfïaidd ei naws i mi, yn enwedig pan oedd ffrindiau’n mwynhau proseco yn y twba twym, mae sawl pennod arall wedi aros yn y cof. Roedd sgwrs Yws Gwynedd yn arbennig, wrth drafod garddio fel therapi wedi i’r cerddor fynd drwy cymaint o brofedigaethau teuluol. Bechod fod y bennod wedi diflannu o BBC Sounds, ond mae uchafbwyntiau eraill fel Ffion Dafis a Seren Jones yno o hyd. Da chi, bachwch ar y cyfle i fwynhau sioe sgwrsio dwymgalon, doniol, hynod emosiynol ar adegau, a enillodd gategori podlediad Cymraeg flwyddyn y British Podcast Awards 2021.

Rŵan, lle mae ’mhasbort i?