Gwyl y cofio a'r streicio

 

Faint o deledu mae rhywun yn ei wylio mewn gwirionedd dros brysurdeb a bedlam y Dolig? Ar ôl cael gorddos o sbrowts a mins peis (ddim gyda’i gilydd), rydach chi’n barod i sodro’ch hun ar y soffa i wylio’r rhaglenni a farciwyd yn y Radio Times. Ond erbyn yr hwyr, mae cloc y corff ar chwâl ac rydych chi’n chwyrnu erbyn y credits agoriadol, cyn deffro teirawr wedyn i weld mam sobor-fel-sant yn crïo chwerthin i Mrs Browns Boys, cyfres gomedi am Wyddel mewn cwrls a bronnau g’neud, ac un o lwyddiannau mwya’r BBC dros y gwyliau a ddenodd 11 miliwn o wylwyr. Efallai nad ydi’r ffermwyr ifanc mor bell ohoni wedi’r cwbl.

Fel arfer, mae’r Ffilm Fawr Gymraeg yn hollol hanfodol ar gyfer yr ŵyl, ond dwi’n ama mod i’n dderyn prin ymhlith teulu a chydnabod eleni. Roedd sawl un wedi gwylio deg munud o Pianissimo cyn rhoi’r gorau iddi, eraill heb eu hargyhoeddi gan yr hysbysebion. Doeddwn i ddim yn gwbl gyfforddus i ddechrau chwaith, wrth ofni beth oedd cymhelliant pianwr y fflat uchaf a ddenai chwilfrydedd Ela’r ferch ddeg oed yn y fflat isaf. Ond dyna union fwriad Ceri Elen yr awdures a Tim Lyn y cyfarwyddwr mae’n debyg, wrth chwarae ar ein rhagfarnau a’n rhagdybiaethau sinistr ofnus ni, yn union fel ymateb dros ben llestri ei mam (Nia Roberts) a’i thad yn arbennig (Huw Garmon) i’r berthynas gudd hon. Yr hyn a gafwyd yn y diwedd oedd ffilm fach emosiynol a hynod deimladwy am broblemau cyfathrebu, colled a galar, a gallu arbennig cerddoriaeth i leddfu hynny.

Rhois gynnig ar aduniad Noson yng Nghwmni Dewi Pws hefyd tra’r oedd gweddill y byd yn lolian ar Downton Abbey, gan fod gen i gof plentyn o fopio ar ddywediadau (“blydi statig!”) a setiau sigledig 66 Chemical Gardens yn Torri Gwynt. Nhw oedd uchafbwynt y rhaglen arbennig hon hefyd, ond roedd ambell sgetsh fel ‘Crefft yr actor’ yn teimlo fel ymgais i lenwi’r awr. A beth coblyn sydd wedi digwydd i fwng euraidd Ricky Hoyw, neu ‘H’ bellach mewn wig du Arfon Haynes a lliw haul potel, ond sy’n dal i ganu fersiynau echrydus google translate o “glasuron” fel ‘Gwyrdd Gwyrdd Gwair Tŷ Ni’ a ‘Rudolph y Coch Nabod Glaw Drud’. Dychan gwych a deifiol o’r Gymru bei-ling heddiw.

Tybed a glywn ni ‘gampweithiau’ Ricky H ar Radio Cymru, fel Wagner, Geraint Griffiths, Tydi a Roddaist, Il Divo, Cerys yn Saesneg a Katherine Jenkins yn Gymraeg ar ddechrau 2013? Mae streic Eos wedi gadael bwlch enfawr yn amserlen gorsaf sy’n cael ei thrin fel un rhanbarthol gan y Gorfforaeth yn Llundain. Mae’n siŵr bod bosys Llandaf yn falch o’r holl gemau rygbi a phêl-droed byw i lenwi’r cwota 12 awr dros y Calan, ond ers hynny, tocio C2 ac ail-bobi rhaglenni’r bore fin nos ydi’r ateb. Siawns bod yna lwythi o ddramâu da yn archifau’r orsaf sy’n haeddu gweld golau dydd eto, yn hytrach nag ailddarlledu adolygiadau o bapurau a rhaglenni teledu Saesneg y dydd gan Caryl a Dafydd/Daniel…

Bu’n gyfnod o gofio hefyd, gyda dwy raglen arbennig am fawrion byd y campau. Un o olygfeydd mwyaf cofiadwy Grav: ’Sdim Cywilydd mewn Llefain oedd Ray Gravelle y Cymro yn camu dan deimlad i lwyfan Eisteddfod yr Urdd Sir Gâr 2007 yn ei dei Owain Glyndŵr a thrênyrs draig goch, a’i gariad tuag at Mari, Manon a Gwenan ei “dair arwres”. Doedd gan gyfranwyr Garry Speed: Arwr Cymru, fel Gordon Strachan, Osian Roberts, Mark Aizlewood a Howard Wilkinson ddim ofn cyfaddef iddynt grio chwaith ar ôl clywed am hunanladdiad rheolwr y tîm pêl-droed cenedlaethol. Dechreuodd pob atgof gyda’r diwrnod ofnadwy hwnnw pan glywon nhw’r newyddion dros y ffôn, cyn mynd ymlaen i ddangos clipiau o’r hogyn bach o Mancot, Sir y Fflint, aeth ymlaen i ennill parch a chalonnau’r byd pêl-droed ledled gwledydd Prydain a’r byd. Clywais am sawl un a wylodd wrth i’r actores Mair Rowlands arllwys ei chalon ar Beti a’i Phobl hefyd, wrth iddi gofio’n ddewr a gonest am farwolaeth ei mab Mathew a hithau ar ganol ffilmio trydedd gyfres o Teulu. Rhifyn arbennig iawn o gyfres anhepgor ein gorsaf radio genedlaethol.

 

Taro '12

Mae’r Diwrnod Mawr yn prysur agosáu, a dwi’n gwneud fy ngorau glas i fynd i ysbryd yr ŵyl er gwaetha felan y Cyfrifiad. Mae panad o de a mins pei Aldi (“Lycshyri” cofiwch) ar y ddesg, Bart Simpson Siôn Cornaidd ar ben simnai gyferbyn, a CD Nadoligaidd newydd Cerys Matthews yn y cefndir. Er, dwi’n amau ei bod hi wedi camddeall geiriau T Rowland Hughes yng nghân ‘Y Darlun’ hefyd… Dyma’r amser traddodiadol i hel meddyliau am ddigwyddiadau’r flwyddyn a wibiodd heibio - y da, y drwg a’r diawledig. A thra cawsom ein boddi dan don o Brydeindod ym mlwyddyn y Jiwibilympics, mae’n well gen i gnoi cil ar arlwy’r cyfryngau Cymraeg yn 2012.

 

Nid bod modd osgoi hynny ar radio a theledu Cymraeg chwaith, wrth i ohebwyr bwysleisio’r BRITISH yn BBC Cymru a darlledu digwyddiadau Taith y Fflam hyd syrffed. Mi fuodd na gryn grensian dannedd o wylio a gwrando ar newyddion y flwyddyn hefyd, wrth i’r hacs Llundeinig fentro dros Glawdd Offa i adrodd am ddigwyddiadau trist yn y parthau dieithr hyn o’r Deyrnas. Daeth “Tallybont” a “Mackuncluth” i sylw’r byd, a chafodd enwau’r cyfranwyr Cymraeg eu camsillafu’n hollol ddigywilydd ar sgriniau Sky News, ITN a’r Bîb. Ydyn nhw’n dangos yr un diffyg parch i enwau pobl a lleoedd Syriaidd, Groegaidd a chenhedloedd amlwg eraill 2012? Ond mae’n gwasanaeth Saesneg “cynhenid” ni cynddrwg, wrth i ohebydd traffig a thywydd Good Morning Wales ynganu Llangernyw a Llanfair Talhaearn â llond ceg o bys slwj poeth. Mewn byd delfrydol, byddai’r gallu i lefaru enwau lleoedd a phersonol Cymraeg yn glir a chroyw yn rhan o ddisgrifiad swydd BBC Wales. Diolch i’r drefn am broffesiynoldeb Siân Lloyd, Derek Tywydd a Tomos Dafydd am bob Lord Jamie Owen.

O’r byd newyddion i ffeithiol, ac roedd ’na gryn dipyn o uchafbwyntiau yn cynnwys teyrnged Ffion Hague i rai o ferched amlyca’r genedl yn Mamwlad, ymchwiliad emosiynol Beti George i gleifion a gwasanaethau dementia yn Un o bob Tri, a gwledd i’r llygaid yn Antur y Gorllewin wrth i Iolo Williams hel natur o Bortiwgal i Wlad yr Iâ. Cawsom gyfresi pry-ar-y-wal rhagorol hefyd, yn enwedig Ysbyty Plant a gododd gywilydd arna’i am gwyno am bwl diweddar o man flu aka annwyd pen. A llongyfarchiadau i S4C am bwysleisio’i rôl fel calon cenedl, nid sianel y “bröydd” simsan yn unig, gyda lle amlwg i dafodiaith cymoedd Tawe ac Afan mewn cyfresi fel Y Glas a Traed Lan. Roedd hi’n flwyddyn o obsesiwn toiledol rhyfedd hefyd, gydag Ifor ap Glyn yn adrodd hanes Tai Bach y Byd a chriw Bois y Caca yn clirio’r carthion eisteddfodol ym Mro Morgannwg.

 

Sôn am bethau anghynnes, daeth enw o’r gorffennol yn ôl i lenwi nosau’r wythnos. Cawsom ddos o dabloid gyda Heno gyda’r orfrwdfrydig Rhodri Ogwen-Williams ac Emma Walford yn cyflwyno clecs ac adolygiadau o’r Sun, negeseuon trydar, a slot goginio fel Miss Cymru yn paratoi brechdan. Wedi’r holl lambastio ar wefannau cymdeithasol a Taro’r Post, cafodd Heno ailwampiad arall fel Wedi 7 Mk II dan arweiniad Gerallt Pennant. Doedd pob adfywiad ddim yn ddrwg i gyd chwaith, wrth i ni fwynhau Noson yng Nghwmni Caryl ar ŵyl ein nawddsant a chymeriadau newydd fel JoJo Eastman y ddysgwraig a Cameron Jenkins y chwaraewr rygbi ifanc yn adlais o Gymru 2012. Sgwn i beth ydi ymateb Sioned Gruuuug i’r ffrae ddiweddar am ddysgwyr yn (methu) cerdd dantio? Roedd ’na ddigon o chwerthin gyda chyfres Dim Byd hefyd, a enwebwyd am wobrau’r Royal Television Society a’r Ŵyl Cyfryngau Celtaidd, wrth i griw Wil a Cêt: Y Profiad ddychwelyd i ddychanu’r Monwysiaid hynny a fopiodd ar y Windsors. Gobeithio y cawn ni ddilyniant arall yn sgil iwfforia’r Babi Brenhinol.

Roedd ’na ddigon o ddrama ar y Sianel hefyd, gyda giamocs athrawon a disgyblion Ysgol Gyfun Gymraeg Bro Taf yn Gwaith Cartref yn llwyddo i wneud yr amhosib, trwy blesio pawb - o ddisgyblion ail iaith Caerllion i deuluoedd ffarm Dyffryn Conwy. Ond mae syndod ac ymddiheuriadau’r flwyddyn yn mynd i Alys, un o ‘dyrcwns’ 2011 y golofn hon. Ydw, mi rydw i a sawl un arall a roddodd y gorau i wylio’r gyfres dywyll gyntaf, yn cael blas mawr ar yr ail, gyda chyfuniad o ias a chyffro, stori ysbryd, hiwmor tywyll a giamocs Kevin, Shane a Bessie. Gyda slot naw o’r gloch nos Sul yn ffyrnig o gystadleuol, a digonedd o ddramâu gwerth chweil ar y sianeli eraill, S4C sy’n ennill y tro hwn.

Bu’n flwyddyn a hanner i gyfres fwya poblogaidd y Sianel o bell, bell ffordd hefyd. Ffarweliwyd â Gwyn Elfyn, awdur bestseller y Gymraeg, ar ôl bron i 28 mlynedd o wasanaeth ffyddlon i Pobol y Cwm. Tra’r oedd y pentrefwyr gladdu ’rhen Denz, cafodd Cwmderi ei hailwampio’n llwyr gan y tylwyth teg wrth i gilfachau newydd ymddangos dros nos, y Siop a’r Caffi’n cael estyniad a Chapel Bethania a garej Garry Monk yn adleoli i’r Stryd Fawr. Bellach, mae’r set newydd ym mhentref drama Bae Caerdydd wedi hen ennill ei blwyf a straeon gafaelgar diweddar yn denu’r gorau o actorion fel Lisa Victoria (Sheryl). Bechod am isafbwyntiau fel Gwyneth y llofrudd, pennod swreal Gemma a’r cadno gwaedlyd (yr anifail, nid ffarmwr tanllyd Penrhewl) a phapur wal lolfa Eileen sy’n dal i beri hunllef.

Bechod hefyd am ddiffyg cyfres gerddoriaeth fodern i ddilyn Bandit, sydd wedi hen fynd i’w bedd ond a lwyddodd i ennill gwobr BAFTA Cymru eleni. A na, tydi hen fideos Bando na Maffia ddim yn cyfri. Ar y llaw arall, cawsom wledd o ganu gwerin ac acwstig Yn Fyw o Acapela, a gobeithio am fwy'r flwyddyn nesaf. Yn y cyfamser, math arall o ganu sy’n mynnu’n sylw rhwng nawr a diwedd y flwyddyn, rhwng Carolau Gobaith, Carolau Llandudno, Carol yr Ŵyl…

Ydi hi’n bryd i mi gael mins pei arall ’dwch? Nadolig Llawen.