Rhywbeth yn dechrau efo... "T"

Cân y foment i mi ydi “Mi wela i efo fy llygad bach i” gan gantores o Fôn sydd bellach yn Llydawes anrhydeddus. A llythyren gyntaf gair y foment - os nad y flwyddyn - ydi “T”, ys canodd Lleuwen. Yr hen air ailadroddus sy’n bla dros benawdau newyddion yn ddyddiol bron. Na, nid ‘t’ am y ‘twit’ Giggs yn twitter, ond ‘toriadau’. O’n hunig Swyddfa Basport cenedlaethol i’r gwasanaeth iechyd gwladol a’n hysgolion gwledig, mae’r fwyell yn taro’n galed. Mae toriadau S4C yn hysbys i bawb bellach. Ond yn union wedi’r llygedyn o obaith ym mhenodiad Huw Jones fel Cadeirydd Awdurdod y Sianel, daeth swadan arall i’r byd cyfryngau Cymreig. Ydy, mae’n ymddangos fod meistri Broadcasting House yn gofyn i BBC Cymru Wales arbed 20% o’i choffrau. A’r hyn sydd wedi dychryn a digio cymaint yw’r awgrym y gallai darllediadau byw o Sioe Llanelwedd a’r Brifwyl ddiflannu’n raddol o Radio Cymru, ac y bydd Week in Week Out a’r Politics Show Wales yn dod i ben yn llwyr. Mae’r sgrifen ar y mur ers sbel. Eisoes, dangoswyd cerdyn coch i dudalen chwaraeon gwefan BBC Cymru’r Byd, ac mae cyfres ddogfen glodwiw O Flaen dy Lygaid wedi cael y farwol. Mae stondin y BBC yn absennol o faes Felindre’r wythnos hon. Sy’n awgrymu’n gryf mai gwasanaeth iaith leiafrifol ydi’r cocyn hitio cyntaf yng nghanol toriadau mawr BBC Llundain.

Buasai’n rheitiach i’r Bîb ddechrau cwtogi’n nes adref. Y llynedd, cyhoeddwyd bod £54 miliwn wedi’i wario ar gyflogau cyflwynwyr dethol yn ystod un flwyddyn ariannol, tra datgelodd adroddiad yn 2008 fod fod rhyw ddeugain o “sêr” radio a theledu’r BBC yn ennill £1 miliwn a mwy yr un. Beth wnawn ni ’dwch? Talu’r drwydded i brynu llond wardrob o siwtiau secwins i Graham Norton neu wyneb newydd arall i Anne Robinson? Neu fynnu bod cyfran o’r drwydded a delir gan bobl Cymru yn cael ei gwario ar raglenni sy’n berthnasol i iaith, diwylliant a gwleidyddiaeth unigryw Cymru? Gellir arbed £115 miliwn y flwyddyn trwy gael gwared ar BBC Three, sy’n enwog am ailddarlledu Eastenders (rheswm arall dros dorri) a chyfresi “safonol” fel Hotter than My Daughter, My Man Boobs and Me a F*** Off, I’m a Hairy Woman. Hyn oll gan Gorfforaeth sydd newydd gyhoeddi strategaeth dan y teitl ‘Rhoi ansawdd yn gyntaf’…

Cyngerdd yr Urdd nos Sul diwethaf - dyna chi safon go iawn, rhwng Cerys mewn cap Ciwba, bêbs opera, cantorion West End, dynwaredwr Michael Jackson yn bloeddio un o ganeuon Cân i Gymru, a chlocswyr lledr. Bechod fod Nia Roberts a chyflwynwyr y Post Cynta drannoeth yn mynnu cyfeirio’n dragywydd at Alex One Show Jones. Alex Tocyn Penwythnos ydi hi i wylwyr S4C, siŵr iawn. Ie, yr hen glwy’ ‘Teg edrych tua Lloegr’ ’na eto.

Coctel Comiwnyddol

Wythnos arall, cyfres arall hefo enwogion ar grwydr ar S4C. Ond diolch byth, nid cyfres arwynebol o sgleiniog fel Piers Morgan yn ymweld â biliwnyddion y byd ar ITV mohoni. Mae Yr Ynys (Green Bay) ganmil gwell na hynny ac yn perthyn i bedigrî Yr Afon.

Mae’n rhaid bod Cerys Matthews wedi plesio’r cynhyrchwyr wrth ddilyn trywydd y Mississippi bryd hynny, gan ei bod wedi cael tocyn awyren arall. Ac fel y Manic Street Preachers o’i blaen, mae’n ffan mawr o’r ynys sofietaidd yng nghanol môr y Caribî. Rydyn ni’n hen gyfarwydd â’r cliché Ciwbaidd - Castro, Cadillacs, a Sigârs - ond a fyddai’r rhaglen hon yn dweud rhywbeth newydd wrthym am yr hen rebel comiwnyddol sydd wedi codi dau fys ar Yncl Sam ers bron i hanner canrif, ac sydd â gwasanaeth iechyd a disgwyliad oes gwell nag America fawr?

Do, mi gychwynnodd Cerys trwy gofleidio rhai o’r cliché uchod, wrth deithio drwy brifddinas liwgar, adfeiliog, Havana mewn hen dacsi o’r 1950au. Cawsom daith i hen bentref pysgota Varadero yng ngogledd yr ynys hefyd, sydd bellach yn denu ymwelwyr o bedwar ban i sipian coctels ar y traethau euraidd. Wedi blynyddoedd maith o wahardd tramorwyr, penderfynodd Castro droi at y diwydiant ymwelwyr er mwyn cynnig achubiaeth i economi bregus y wlad. Ond mae’r hen Castro wedi’i dallt hi - er mai cwmnïau gwestai rhyngwladol sy’n rhedeg y pentrefi gwyliau plastig, mae’r llywodraeth yn codi rhent uchel iddynt am y fraint o gael bod yno. Buasai’n well gen i wario pesos mewn paladares, ystafelloedd fyw wedi’u troi’n tai bwyta preifat, ac sy’n cynnig bwyd ffres, safonol, go iawn mewn awyrgylch Ciwbaidd go iawn. Ond peidiwch da chi â gofyn am stecen rhag i’r perchennog gael carchar - dim ond bwytai’r wladwriaeth sy’n cael prynu a gweini cig eidion. Ie, yr hen gymhlethdod comiwnyddol ’na eto. Fel y dywedodd Cerys, “twristiaeth a masnach breifat sy’n ariannu’r freuddwyd Sosialaidd bellach”.

Roedd Cerys ar ei gorau wrth barablu’n Sbaeneg â’r bobl gyffredin – y gwerthwr anrhegion ar y traeth, y dawnsiwr bale ifanc uchelgeisiol a’r meddyg balch er gwaetha’r ffaith ei bod ar lai o gyflog na gyrrwr tacsi. A chanu wrth gwrs, rhwng reggae, rap Latino a hyd yn oed Migldi Magldi hefo criw o gerddorion stryd. Roedd graen ar y gwaith camera, gyda golygfeydd unigol cofiadwy o bâr newydd briodi mewn Cadillac heb-do yn goddiweddyd ceffyl a throl, i’r wraig yn darllen cardiau tarot wrth smygu clamp o sigâr.

A dyna’r gamp. Ffeindio cyflwynwyr sydd â diddordeb angerddol yn y testun a’r trigolion dan sylw. Mae gweddill y gyfres yn swnio’n addawol, fel Gerallt Pennant yng nghanol rhyfeddodau natur y Galapagos i deyrnged Beti George i’w hail gartref yng Nghyprus. Pluen arall yn het ddogfennol y Sianel.

Yr Ynys, 9 o’r gloch nos Fawrth

Tipyn o sioe

Mae tymor y sioeau amaethyddol wedi cychwyn, a Dai, Shân Cothi a Russell Jones eisoes wedi cyflwyno uchafbwyntiau Tyddyn a Gardd/11 o Lanelwedd. Alla’ i fentro fod y rhaglen wedi denu’r gwylwyr wrth eu miloedd, gan gynnwys canran fawr o’r di-Gymraeg yma a thros glawdd offa sy’n dilyn Cefn Gwlad a Ffermio yn rheolaidd – ac sydd wedi ’laru ar bwyslais Countryfile ar dwristiaeth wledig. Gwn am sawl ffermwr yn y de-ddwyrain sy’n wylwyr ffyddlon trwy’r botwm 888. Yr un fath ydi hi efo Pobol y Cwm. Piciwch i dudalen sylwadau’r wefan, ac fe welwch chi ymateb gan selogion sebon o Lundain, Swydd Efrog a Cumbria. Maen nhw’n gyfranwyr gwell o lawer na’r Cymry cynhenid.

Wythnos diwethaf, cynhaliwyd sioe Cwmderi ar fuarth fferm Penrhewl. Wedi blwyddyn gythryblus a thywyll yn hanes (unig) fferm y pentref, rhwng iselder, colli arian a’r fuches gyfan i TB, roedd hi’n hen bryd i’r haul wenu ar y Reesiaid. Do, fe enillodd Eifion gwpan am y ddafad orau - er na chafwyd bŵ na bref mohoni, ac enillodd Eileen wyliau i Sorrento gyda Cadno - gan bechu ei merch Sioned yn uffernol. A! ’rhen Sioned Rees. Y flonden frathog a’r bwli sydd wedi llwyddo i bechu pawb a throi siop y pentref yn gawl potsh o boutique. Ydy, mae epil Denz wedi datblygu’n olynydd teilwng i Lisa Morgan (Beth Robert) a Sharon Burgess (Siân Naomi), fel arch-ast y pentref. Nid bod hynny’n argoeli’n dda iddi chwaith - gan i’r naill golli’i chariad lesbiaidd i lofrudd, a’r llall wedi’i lladd gan fom car. Pob clod i Emily Tucker am fynd i’r afael â chnawes fwya’r Cwm ag arddeliad, gan ddatblygu’r cymeriad clasurol mewn opera sebon y mae pawb yn hoffi’i gasáu. Gallwch hyd yn oed ymuno â thudalen Facebook ‘Mae Sioned Rees, Pobl y Cwm, yn haeddu SLAP’. Gwych! Does dim awgrym ei bod hi am gallio yn y dyfodol agos, wrth i Macsen White ofyn cwestiwn arbennig iddi’r wythnos hon…

Cyn cloi, sylw i seren ddisgleiria’ BBC Wales. Mae Doctor Who yn dal i ddiddanu’r to hŷn a brawychu’r rhai bach bob nos Sadwrn, er bod y ffans hirhoedlog yn amheus o hyd o’r bartneriaeth rhwng Matt Smith a’r Albanes Karen Gillan. Rhan o’r hwyl i mi, beth bynnag, ydi ’nabod y lleoliadau Cymreig, ac roedd Dr Who Confidential (BBC Three) yn dipyn o agoriad llygad nos Sadwrn diwethaf. Cip y tu ôl i’r llenni a gawsom, gan gynnwys camp y rheolwyr lleoliadau o ganfod chwe chastell gwahanol i gyfleu mynachdy yn y 22ain ganrif, a’r her aruthrol o symud actorion a chynhyrchwyr a setiau o Gaerffili i Abaty Nedd, o Gaerdydd i Gas-gwent yng nghanol stormydd eira Rhagfyr diwethaf.

Gobeithio bod adran farchnata’r Bwrdd Croeso yn gwylio!

Gair i gall

Dyma gri o’r galon i un o gyflwynwyr ifanc gorau S4C. Mae’n hen, hen, bryd i Mari Lovgreen roi’r sac i’w hasiant. Ar ôl dysgu’i chrefft ar Uned 5 cyn dod yn wyneb cyfarwydd a phoblogaidd ar faes yr Eisteddfod a Noson Lawen, mae pethau wedi mynd yn giami ar y naw i’r gochen o Gaernarfon. Dwi wedi dweud fy nweud digon eisoes am Cyfnewid. A bellach, mae wedi canfod ei hun Ar Gamera gyda Rhodri Ogwen Williams, sbloets nos Sadwrn y Sianel sy’n codi hiraeth am ddyddiau’r Brodyr Bach. “Cyfres adloniant ddireidus” ydi broliant y wefan, gyda chymysgedd o gamerâu cudd yn tynnu coes y cyhoedd, gwesteion arbennig fel Colin Jackson, Tara Bethan a Ryland Teifi, a gemau amrywiol i’r gynulleidfa. Swnio’n dda – ar bapur efallai. Neu ar gefn mat cwrw yn y Conway neu’r Cameo ar noson fawr i staff cwmni Alfresco, yn ôl yr hyn a welais hyd yma.

Mae’r stiwdio’n wirioneddol od, gyda llong ofod yn hongian uwchben y gynulleidfa sy’n eistedd mewn dwsin o geir Saab-heb-do a beiciau modur – cyfuniad anesboniadwy o bictiwrs parcio (drive-in) ac ET. Does ryfedd fod Ryland Teifi yn codi pac i Iwerddon os mai dyma’r math o waith teledu a gynigir iddo yng Nghymru bellach.

Ac un o’r gemau ydi ‘Talu’r Bil’, lle mae aelod lwcus/anffodus o’r gynulleidfa yn ateb cwestiwn er mwyn ennill swm cyfatebol o arian i’r dderbynneb yn ei boced. Dwi’n dal i aros am rywun sy’n mentro ar gamera efo derbynneb gwerth £1.36 o siop y pentref. Felly, plîs Mari, gwna ffafr i ti dy hun, rho dy droed i lawr ar sbardun un o’r Saabs a’i heglu hi fel diawl o’r fath rwtsh.

Gair i gall arall i droellwyr disgiau Radio Cymru. Does dim dwywaith fod Gwyneth Glyn yn gantores a sgwenwraig ddawnus, a dwi ddim yn amau nad yw ei halbwm ddiweddaraf yn werth ei phrynu - ond a oes rhaid i bob Twm, Dic a Dafydd a Caryl a Nia a Geraint Lloyd chwarae’r gân ‘Ewbanadmandda’ hyd syrffed? Canmoliaeth, arall y llaw arall, i ohebwyr y Gorfforaeth ar ôl eu lambastio am neilltuo cymaint o’u hamser a’u hadnoddau i’r Briodas Frenhinol. Diolch i’r Gogs styfnig, mi barodd y broses o gyfri’ pleidleisiau Etholiad y Cynulliad am ddeuddydd, gan ofyn tipyn o waith goramser ar ran Dewi Llwyd a’i dîm yn y Bae ac mewn canolfannau hamdden ar hyd a lled y wlad. A diolch byth am gyfranwyr cystal â Vaughan Roderick a Richard Wyn Jones yn Gymraeg, a Betsan Powys yn Saesneg, sy’n gwneud iawn am ddiffyg sylw Prydeinig i fuddugoliaeth Carwyn Jones yn sgil chwyldro Alex Salmond.

Pwy sy'n perthyn?

“Un o le 'dach chi?”

“Da chi’n perthyn i hwn a hwn?”

Ie, y cwestiynau nodweddiadol ar faes y Steddfod, y Sioe Fawr neu’n Seland Newydd, fel y profodd cyfaill o Rydaman yn ddiweddar wrth gwrdd â dyn o’r Tymbl ar fin gwneud naid bynji. Ac yn achos y cyfryngau Cymraeg, pwy sy’n fab/merch i bwy ym myd clique-aidd CF5. Fel cenedl fusneslyd, mae’n syndod nad oes rhaglen hel achau wedi bod ar S4C cyn hyn. Maen nhw’n wirion o boblogaidd ar y sianeli Saesneg ers oes pys, o Who do you think you are? y BBC i’r marathon dagreuol Long Lost Family ar ITV. Ac mae BBC Wales wedi cynhyrchu pum cyfres o Coming Home, sy’n helpu enwogion i ddysgu mwy am ei gwreiddiau Cymreig, fel yr actores Hollywood Susan Sarandon ym Mhen-y-bont ar Ogwr, Christopher All Creatures Great and Small Timothy yn y Bala, a’r colofnydd Janet Street-Porter yn Llanfairfechan. Efallai fod yna rhyw elfen sadistaidd ynom yn ysu am weld ymateb rhyw celeb i’r ffaith fod chwaer-yng-nghyfraith cefnder ei nain yn butain ers talwm, neu’n waeth fyth, yn Dori mawr.

Nid enwogion ond pobl gyffredin sy’n ymchwilio i’w gorffennol yn Perthyn, cyfres 8-rhan a gychwynnodd neithiwr, gyda Geraint Morgan o Benlle’r-gaer ger Abertawe. Er bod Geraint eisoes wedi gwneud tipyn o waith ei hun, roedd angen cymorth i ddatrys dirgelwch a rwygodd ei deulu dros ganrif yn ôl. Beth achosodd i Llewelyn Davies, brawd ei dad-cu, adael yr aelwyd ym Myddfai dan gwmwl ym 1908, a mudo i America yn llanc dwy ar bymtheg? Dan law tebol Heledd Cynwal - merch cyflwynwraig nid anenwog Wedi 3 - a chriw o dditectifs teuluol Llyfrgell Genedlaethol Aberystwyth, datgelwyd mai gadael ei dad sychdduwiol a’r gymdeithas ffug-barchus a wnaeth ar ôl cael ‘merch i drwbwl’. Ond erbyn y diwedd, cawsom wybod iddo ymgartrefu fel saer coed yn Colorado, priodi a magu tri o blant, ac ennill bri iddo’i hun fel y Cymro ystrydebol oddi cartref - arweinydd côr. A chydag ochenaid o ryddhad, deallodd Geraint fod ei hen ewythr a dafad ddu’r teulu wedi gwneud yn dda mewn gwlad newydd wedi’r cwbl. Ond - ac efallai mai fi sy’n dwp - dwi dal ddim yn berffaith sicr ai gadael ‘gwlad y menig gwynion’ o’i wirfodd neu dan orfodaeth oedd hanes yr hen Lew.

Trefnodd y tîm cynhyrchu syrpreis fach neis i Geraint Morgan ar y diwedd, trwy gysylltu â’i deulu newydd ar draws yr Iwerydd. A diolch i ogoniant y wegamera, doedd dim rhaid gwario cyfran helaeth o gyllideb y rhaglen ar docyn awyren i’r Unol Daleithiau. Diolch byth na ildiodd y cynhyrchwyr i’r demtasiwn o ddarparu car bach ciwt i Heledd Cynwal, y chwiw ddiweddaraf mewn rhaglenni Cymraeg, fel Fiat coch Aled Sam ac MG bach gwyrdd Steffan Rhodri.

Perthyn, 9 o’r gloch nos Fercher

Lawr ar lan y môr

Fuoch chi erioed mewn parti ble mae rhywun yn tawelu’r disgo ac yn mynnu sylw pawb gyda rhyw gyhoeddiad neu araith fach emosiynol. Na fi chwaith. Hawlio’r bar neu’r ciw vol-au-vent fydd hi yma. Ond mae pethau’n wahanol mewn dathliadau dramâu teledu. Mae Garry Monk o bawb yn dipyn o areithiwr/bôr partïon bellach, fel yn nathliad dyweddïad ei chwaer Britt a Siôn White yn Newcastle bell - sy’n swnio tipyn Cymreiciach na’n Newcastle Emlyn ni, yn ôl penodau diweddar ‘Geordies y Cwm’. Ac yn nrama newydd nos Sul, roedd sylw partïwyr Porthpenwaig wedi’i hoelio ar Ynyr ap Hedd a’i dri - ia, TRI - llwnc destun i’w sgolor o fab, Huw Ynyr, a’i ddarpar wraig ifanc. Mab sydd, gyda llaw, yn simsanu rhwng dwy ferch a dau Fae - rhwng Gwenan ei gariad bore oes a dyletswyddau teuluol ym mae Aberdaron (sori, Bae Porthpenwaig) a’i flonden ar y slei a gyrfa newydd ym mae Caerdydd.

Croeso i westy’r Angor mewn pentref glan môr ym Mhen Llŷn, gyda llond lle o Gymry glân a checrus, ‘fusutors’ trafferthus, Ficer ffeind o’r Sowth, triongl serch ifanc a pharti cerdd dant. ’Roedd yna gryn dipyn o sbort ymhlith ffrindiau pan welwyd hysbysluniau’r gyfres, gyda rhai’n ei chymharu â fersiwn pobl hŷn o Cei Bach i Ballykissangel neu Teulu ‘pendraw’r byd’ chwadal pobl leol. Diolch i’r drefn nad oes brodyr yn ffeirio gwragedd ei gilydd yn hon… hyd yma beth bynnag. Rhyw Home and Away roeddwn i’n ei gweld hi, er mai’r unig liw haul welwch chi ydi wyneb lledr Largo (John Ogwen) yr hen ’sgotwr sarrug sy’n gorfod ildio’i swydd yn yr Angor i fab y perchennog. Rhwng Largo a’i wraig biwis, Ann (Iola Gregory), mae’r ddau’n ddigon i ladd diwydiant ymwelwyr hollbwysig yr ardal am byth. Ond mae yna ddigonedd o hwyl yng nghegin y gwesty, yn enwedig gyda Gwyneth Tŷ Cerrig wrth y llyw - hen ferch ifanc sy’n prysur sgramblo, ffrïo neu botsio wyau i frecwastau (rôl addas iawn i Delyth Eirwyn, actores y ffilm gomedi Omlet - beth ddigwyddodd i’r dilyniant gyda llaw?), ac sy’n gwneud llygad llo Llŷn ar y Ficer Dewi Aeron o bell. Gyda llaw, roedd yr olygfa yn y fynwent rhyngddo fo ac Edna a gollodd ei gŵr ar swnt tymhestlog Enlli, yn chwithig braidd - gyda sgwrs hir a dwys am ddiawlio Duw a cholli ffydd eiliadau yn unig ar ôl iddyn nhw anfon cerddwyr o Saeson ar ben ffordd. Ôl llaw Aled Jones Williams, y cyn-ficer a chydawdur Cefin Roberts efallai?

Does dim dwywaith y bydd hon yn plesio cynulleidfaoedd traddodiadol nos Sul gyda digon o hwyl a haul a golygfeydd camera gwych yn wrthgyferbyniad llwyr i dywyllwch dudew Alys. A hwb aruthrol i’r diwydiant ymwelwyr cartre yn Aberdaron.

Porthpenwaig, bob nos Sul, 9-10pm