Storm y Sianel Gymraeg

Dwi’n amau weithiau a ydw i’n byw yn nhalaith rhif 51 yr Unol Daleithiau yn sgil sterics storm Sandy, ac a ddylwn i fod wedi pleidleisio ddydd Mawrth dros naill ai’r blaid â’r logo mul neu eliffant. Mae’r BBC a Sky yn debycach i is-sianeli newyddion NBC a Fox wedi’u llywio gan gyflwynwyr gafodd ddos go hegar o botocs, triniaeth gwyngalchu dannedd a lliw haul ffug. Mae Radio Cymru hefyd yn manteisio i’r eithaf ar gyfraniadau Cymry America fel Alison Hill a Steff Owen. Ydy, mae’r wasg a’r cyfryngau wedi mopio gymaint ar ras y Tŷ Gwyn nes ein bod ni’n fwy cyfarwydd â’r cyffro yn nhalaith Ohio na’r ymgeiswyr am swydd wastraffus pen blismyn Cymru a Lloegr. Mae Ann Lois Romney, gwraig ymgeisydd y Gweriniaethwyr sy’n hanu o Nantyffyllon, wedi cael cryn dipyn o sylw hefyd wrth iddi weini pice bach i newyddiadurwyr a’u pobi ar raglenni fel Good Morning America. Os na fydd ei gŵr yn llwyddiannus, gallai wastad bicied draw i Lanelli er mwyn cyfrannu i slot cwcan Prynhawn Da.

Wedi glitz a gormodedd yr ymgyrch fawr Americanaidd, roedd gwylio lluniau a ffilmiau archif o fyd fythol llwydfrown Cymru’r saithdegau a’r wythdegau cynnar yn dipyn o sioc i’r system. Ar ddiwedd wythnos o ddathlu pen-blwydd S4C, roedd rhywun yn teimlo rhyw reidrwydd a dyletswydd arbennig i wylio drama ddogfen Gwynfor: Y Penderfyniad. Trwy gyfuniad o gyfweliadau â gwleidyddion amlwg y cyfnod, dyfyniadau o lythyron personol Gwynfor Evans, a’r dull dyfeisgar o ddangos clipiau newyddion o Sulwyn Thomas ac Elinor Jones ar Y Dydd ar set deledu’r Dalar Wen, cawsom flas ar gyffro a gofid yr oes, wedi i Magi dorri’i haddewid i sefydlu sianel deledu benodol Gymraeg. “The lady’s not for turning” oedd mantra’r ddraig o ddynas ar y pryd, cyn i Peter Hughes Griffiths ychwanegu’n smala mai tro pedol S4C oedd yr unig un i Thatcher erioed ei wneud yn hanes Cymru. Er bod streic newyn Gwynfor dros y Sianel yn weddol hysbys i mi, daeth ambell ffaith newydd a diddorol i’r fei - fel ei siom a hyd yn oed iselder wedi Refferendwm methiannus Gŵyl Ddewi ’79, a’i siom a’i deimladau chwerwfelys ar ôl i’r Blaid Dorïaidd ildio mor fuan yn ei ympryd. Y straeon personol gan deulu Gwynfor oedd uchafbwynt yr awr i mi, wrth i’w blant gofio’n gynnes am dad a thad-cu annwyl. Cawsom hanesyn difyr am benderfyniad ei fab, Guto Prys ap Gwynfor, i arddel enw’i dad yn hytrach na’r cyfenw Evans mewn ymateb i sïon annifyr ei fod yntau fel gweinidog yr efengyl yn gwrthwynebu gweithred anfoesol ei dad. Un a oedd yn wrthwynebus i hyn, fel y clywsom yn ddiweddar iawn, oedd un o aelodau amlwg y Blaid. Rhyfedd felly na chafodd llais Dafydd Elis Thomas ei gynnwys yn y rhaglen. Cofiwch chi, mae ei dawelwch yn fendith weithiau hefyd…

Dwi ddim yn siŵr a oedd angen Aneirin Hughes i actio’r Gwynfor fyfyrgar ar aelwyd y Dalar Wen, gan fod cyfraniadau’r teulu a chydnabod yn ddigon i gario’r stori mewn gwirionedd. Ar ben hynny, mae’r actor reit yng nghanol stori fawr ddadleuol Jimmy Savile-aidd Pobol y Cwm ar hyn o bryd, ond amserlennu anffodus yw hynny’n bennaf.

Rhaglen ddogfen arbennig i ddyn arbennig iawn, a gwers hanes bwysig i’r genhedlaeth newydd o wylwyr sy’n cymryd S4C mor ganiataol nes ei hanwybyddu bron. Gyda llaw, tybed beth fyddai ymateb Gwynfor i fwriad y Sianel Gymraeg i droi’n fwyfwy ddwyieithog gyda gwasanaeth troslais Saesneg y botwm coch? 

Nid Sianel gyffredin mohoni...

Mae’n gyfnod o gerrig milltir pwysig ar hyn o bryd. Rhai’n bwysicach na’i gilydd wrth gwrs. O hanner canrif o ffilmiau James Bond, deugain mlynedd ers i Kennedy a Krushchev fygwth difa’r ddynoliaeth dan gwmwl niwclear, a phen-blwydd y sianel Gymraeg yn ddeg ar hugain. Yn ogystal â llond trol o atgofion gan y Sianel ei hun, bu ffynonellau mwy Seisnig fel Radio Four yn talu teyrnged iddi trwy gyfrwng drama 45 munud Gwynfor v Margaret. Roedd rhifyn arbennig o Cofio gyda John Hardy ar Radio Cymru fore Sadwrn yn hyfryd o hiraethus, gyda hen gyfweliadau o’r archifau rhwng Sulwyn Thomas a Gwynfor, crynodeb gwleidyddol gan Syr Wyn Roberts a chyfle arall i glywed croeso eiconig Owen Edwards i bawb “ar aelwyd Sianel Pedwar Cymru”. Cafwyd atgofion melys gan y ddwy gyflwynwraig gyntaf, Siân Thomas a Rowena Griffiths, gyda’u hanesion nhw a’r diweddar Robin Jones yn cael eu hel i Lundain fawr i ailwampio’u dillad a’u steil gwallt, a newyddiadurwyr o bedwar ban byd yn gadael Clos Sophia ar y noson gyntaf gyda thedi Superted dan eu breichiau.

Neithiwr, bu Beti George yn dathlu trwy ailymweld ag unarddeg o Gymry ifanc sy’n rhannu’r un diwrnod pen-blwydd ag S4C yn rhaglen ddogfen Plant y Sianel. Os ydi Beti George - un o wynebau cyfarwydd rhaglenni Newyddion Saith ym mabandod S4C - wrthi, rydach chi’n saff o raglen o safon a sylwedd. Wrth iddi deithio ar drên a char o Wynedd i Went, daeth llu o gyd-ddigwyddiadau i’r amlwg, rhwng dau wedi ymuno â’r heddlu, dau yn meithrin gyrfa yn Llundain a dau arall yn hoywon hysbys bellach. Calondid mawr oedd clywed bod pob un yn Gymry brwd a balch ac yn dal i fedru’r iaith ar wahân i Dewi Samuel o Gwm Rhymni, cyn-filwr a glöwr a gyfaddefodd na chafodd flas ar siarad Cymraeg yn yr ysgol gynradd beth bynnag. Roedd rhai fel y milfeddyg Glesni Haf yn hapus braf ei byd, eraill fel Michael Taggart o Fae Colwyn wedi bod drwy’r felin yn y modd mwyaf erchyll posib ar ôl i’w lys-dad ladd ei fam - a’i fod yn dal i weld y llys-dad atgas yn lleol, ers ei ryddhau dair blynedd yn ôl. Wrth grynhoi, dywedodd Beti nad yw gwleidyddiaeth yn golygu fawr ddim iddyn nhw - trueni, oherwydd buaswn i wedi hoffi clywed eu barn ar lywodraeth ddatganoledig y Bae a’u gobeithion am ddyfodol eu gwlad yn gyffredinol. Yr eironi olaf oedd nad ydi Plant y Sianel yn trafferthu gwylio S4C heb sôn am unrhyw deledu’n gyffredinol…

Mae’r nosweithiau Sadwrn nesaf yn gyfle i fwynhau rhai o ffilmiau’r gorffennol, fel Rhosyn a Rhith a’r Milwr Bychan o 1986 - blwyddyn ffrwythlon iawn yn hanes y ffilm Gymraeg! Yn bersonol, gallen i wneud heb Hedd Wyn (1992) sydd eisoes wedi’i darlledu droeon ac yn rhan o faes llafur miloedd o ddisgyblion ail iaith ers oes pys. Go brin fod Huw Garmon a Sue Roderick yn cwyno gyda’r holl freindaliadau chwaith. Trueni na chawsom weld clasurol coll eraill fel y ffilm gomedi ffugwyddonol Canlyn Arthur (1994) am Gymry’r flwyddyn 2096 sy’n cynllwynio i gipio’r Brenin Arthur o’r canoloesoedd i’r presennol, ond sy’n bachu’r arwr rygbi Dai Arthur o’r 1960au mewn camgymeriad. Un o’r ffilmiau Cymraeg mwyaf digri’ a dyfeisgar heb ei thebyg ers hynny.

CymruNoir

Mae pawb sy’n fy nabod i’n gwybod ’mod i wedi mopio ar nofelau a chyfresi ditectifs. Cyfresi o safon hynny yw, nid rhai CSIaidd o America sy’n ceisio’n dallu ni gyda mwy geriach uwchdechnoleg tri dimensiwn na ffilmiau James Bond, a ditectifs uwch-arolygydd siapus sydd newydd gamu o Venice Beach. Na, mae’n well gen i’r rhai Ewropeaidd bob amser. Gora’ po fwyaf i’r gogledd, lle mae gwynt main yr Arctig yn chwipio’r cymeriadau yn eu siwmperi gwlân Ffaroaidd, a’r felan yn rhan annatod o ddisgrifiad swydd y Polisen lleol. Mae’r e-lyfr acw’n drymlwythog o ddirgelion gwaedlyd o Reykjavik i Oslo, ac mae’r Albanwyr yn prysur gyfrannu at y genre wrth i BBC Scotland addasu straeon y Ditectif Jimmy Perez ar ynysoedd Shetland. Mi fydd nos Sadwrn 17 Tachwedd yn sanctaidd yn chez Wilias, wrth i’r drydedd gyfres - a’r olaf - o Forbrydelsen ymddangos ar BBC Four, gydag ymchwiliadau Sarah Lund i farwolaeth rhyw forwr cyffredin yn ei harwain at Brif Weinidog a llanast economaidd Denmarc. Dwi’n glafoerio’n barod.

Llamodd fy nghalon yn ddiweddar o ddeall ein bod ni’r Cymry am ymuno â’r rhengoedd hyn o’r diwedd, gyda chyfres dditectif wyth pennod awr yr un wedi’i gosod yng Ngheredigion. Nid dilyniant i’r Heliwr DCI Noel Bain nac addasiad o nofelau Malcolm Pryce chwaith, ond DCI Tom Mathias (Richard Harrington) sy’n dychwelyd adref i Aberystwyth. Yn gydgynhyrchiad rhwng Fiction Factory, S4C ac All3Media International, a fersiwn cefn-gefn Saesneg Hinterland ar gyfer BBC Cymru Wales, mae’n swnio’n dipyn o fenter. Mae’n siŵr y bydd tre’r coleg ger y lli a’r Pumlumon cyfagos yn gymeriadau llawn mor bwysig, a’r ffaith fod y gyfres mewn ardal naturiol Gymraeg yn fwy credadwy i wylwyr S4C na phlisman drama yn Grangetown Caerdydd. A chyda Marc Evans (Patagonia) yn cyfarwyddo ac Ed Talfan (Caerdydd) a Gethin Scourfield (Pen Talar) yn cynhyrchu, mae’n argoeli’n dda iawn. Gwerthiant posibl i’r Llychlynwyr, tybed?

 

 

Yn naturiol ddigon, fe wrandawais yn astud ar ddrama radio ddwy ran Radio Cymru - Fflamau gan John Ogwen, am ddirgelwch llofruddiaeth Gwenno Humphreys a gafodd fwled yn ei phen. Roedd y cymeriadau’n cydio’n syth, o’r fam galed mewn cadair olwyn (Betsan Llwyd) i’r Inspector (Iestyn Garlick) a fu’n un o gyn-gariadon niferus yr ymadawedig, er bod cymeriad yr hac (Wyn Bowen Harries) yn ymylu ar fod yn gartwnaidd bron. Ac yn bwysicach fyth, roedd yr actorion yn llefaru pob gair yn glir gan ei gwneud hi’n haws i hen begor ifanc trwm ei glyw fel fi ddilyn y stori. Mae’n braf cael dramâu rheolaidd am saith nos Sul, a rhwng rhaglenni Dewi Llwyd, Beti George, Dei Tomos a rygbi Ewropeaidd yn y canol, mae Radio Cymru ymlaen o fore gwyn tan Homeland.