Cyfarchion y Tymor

Mae’r hen flwyddyn ar fin darfod. Sy’n golygu pwyso a mesur y deuddeg mis diwethaf wrth i’r eira ffug a s’lebs Nia Parry o wenog ymddangos mewn hysbysebion Dolig.  Bydd tomen o golofnau papurau Sul a rhaglenni yn tafoli’r gorau a’r gwaethaf o 2018 - boed yn nofel, drama deledu neu’n bersonoliaeth chwaraeon. Geraint Thomas aiff â hi siawns, wedi’i berfformiad ar Seiclo dros yr haf hirfelyn tesog. Edrychaf ymlaen weld at Siân Harries a Tudur Owen yn bwrw golwg ddychanol ar y byd a’i Brexit yn O’r Diwedd: 2018. 

Dim pwysa, hogia.

Mae gwobr gormodiaith y flwyddyn yn mynd i Keeping Faith, a ailddarlledwyd i’r genedl Brydeinig ar ôl i’r twitteratis feddwi ar Eve Myles â thwtsh o ystum OTT Britt Pobol y Cwm yn chwarae ditectif cot felen ar hyd a lled Talacharn. Pob Parch, ond ry’n ni wylwyr S4C yn gwybod bod pethau lot lot gwell yn hanu o’r parthau hyn. Fe ges i, a sawl un arall, ein llorio wrth i’r annwyl Fyfanwy (Carys Eleri) ein gadael yn ddisymwth ar ddiwedd y gyfres olaf. Mawr yw’r hiraeth am gymeriadau brith fel Mr Jarman, Oksana a Sheridan Milton-Morgan. Sgwn i beth ddaw i lenwi’r bwlch yn 2019, pan mae dramâu Cymraeg mor brin â straeon o sylwedd ar WalesOnline?  

Gwell peidio gwastraffu inc drud y Cymro yn sôn gormod am sioe ddartiau Oci! Oci! Oci! a ddarlledwyd yn hwyr nosweithiau Sadwrn. Roedd angen i rywun fod mor feddw â rhai o'r cystadleuwyr i’w gwylio. Mae Celwydd Noeth ar y llaw arall – ffrwyth cydweithio rhwng Cymru, Iwerddon a’r Alban - yn dal i blesio’n fawr, a llwyddodd rhaglenni dogfen fel Y Wal i roi golwg Gymraeg ar hylltra polisïau Trump, Israel a Gogledd Corea ymhlith eraill. Mae peryg i’r bedwaredd sianel Saesneg gyhuddo S4C o “deli-ladrad”, fodd bynnag. Naw wfft iddyn nhw am ddewis Leeds ar draul Ciardiff fel cartre’ pencadlys newydd Channel Four efallai. Dyna chi Gwesty Aduniad, awr emosiynol sy’n dod â theulu colledig, criw o ffrindiau neu gleifion rhyw nyrs arbennig, at ei gilydd mewn gwesty ym Môn, dan oruchwyliaeth ‘staff’ fel yr actores Gwen Ellis sy’n digwydd bod yn gwnselydd go handi. Nid bod pob elfen yn taro deuddeg chwaith. Trodd aduniad cyn-filwr rhyfel y Malvinas a chwaer ei ffrind a laddwyd ar faes y gad yn First Dates anghyfforddus mwya’r sydyn. Ac mae staff y bar a’r bwyty yn trio’n rhy galed i seilio’u hunain ar farmyn y gyfres Saesneg. Mae Dianc! yn drewi o Hunted braidd, lle caiff pâr gwahanol eu gollwng mewn safle anhysbys yng Nghymru, cyn rasio yn erbyn y cloc i ddatrys cliwiau a bachu mil o bunnau. Roedd hon yn f’atgoffa i o Helfa Drysor ym mabandod S4C, ond heb yr hwyl na’r gyllideb aruthrol i fforddio hofrennydd a Sioned Mair.

Un o uchafbwyntiau Radio Cymru eleni oedd rhaglen arbennig Rhyfelgan a ddarlledwyd ar Sul y Cofio. Beth bynnag yw’ch barn am yr adeg yna o’r flwyddyn – a’r arfer gynyddol, anghyfforddus, o drimio canol trefi â phabis enfawr a chyflwynwyr teledu dan orfodaeth i wisgo bling coch (heblaw am Adam Price a wisgodd pabi gwyn ar Heno) – roedd casgliad o ganeuon clasurol, gwerin ac emynau propaganda, a monologau dirdynnol Aled Jones Williams yn arbennig. Un o brofiadau mwyaf swreal y flwyddyn oedd gyrru lawr yr M5 i gyfeiliant y tenor Trystan Llŷr Griffiths yn morio ‘Mae’r ffordd yn hir i Aberaeron’ yn lle Tipperary. Ac oedd, mi roedd Radio Cymru Digidol yn glir fel cloch cyn belled â de Gwlad yr Haf. Mae’n gwbl farw i’r gogledd o Ferthyr.

Hei lwc i’r golygydd newydd Rhuanedd Richards â’i thasg ddiddiolch o blesio cynulleidfa Caniadaeth y Cysegr a Penwythnos Geth a Ger dan yr un donfedd.  Gobeithio y caiff air bach clên yng nghlustiau darlledwyr newyddion sy’n cyfieithu “National” yn slafaidd heb drafferthu deall y cyd-destun. Sawl gwaith bues i’n rhincian dannedd eleni wrth glywed sgolorion Cymraeg yn adrodd “Yswiriant Cenedlaethol”, “Gwasanaeth Iechyd Cenedlaethol”, “Canolfan Seibrddiogelwch Genedlaethol” er mai pethau gwladol Prydeinig ydyn nhw. British Broadcasting Corporation neu beidio, mae’n hollbwysig ategu’r ffaith taw Cymru yw ein ‘cenedlaethol’ ni yn y flwyddyn newydd ansicr o’n blaenau.

Mwynhewch y gwylio a’r gwrando dros yr Ŵyl.

Ysbrydion ac ysbïwyr

Mae noson dywylla’r flwyddyn wedi pasio, gyda gwrachod ac ellyllon bach sy’n hofran ar Haribos yn mynd o ddrws i ddrws i’n llusgo ni oddi wrth y teli bocs. A dw i wir wedi mynd i ysbryd (bwm! bwm!) pethau eleni wrth fwynhau cyfres oruwchnaturiol newydd Sky One â stamp hynod Gymreig arni. 

A Discovery of Witches sy’n seiliedig ar drioleg All Souls Deborah Harkness - ffuglen hanesyddol am wrach yr 21ain ganrif sy’n llwyddo i ddal gafael ar lawysgrifau hudol hynafol o’r Bodleian, Prifysgol Rhydychen, gan bechu llond llyfrgell o gr’aduriaid arallfydol eraill sydd â’i bryd arni ers sawl canrif. Cyn hir, mae ei pherthynas â phishyn lleol sy’n digwydd bod yn fampir Ffrengig 1,500 oed - ydi, mae myfyrwyr Oxbridge yn rhai od ar y naw - yn codi gwrychyn gwrachod, diafoliaid a fampirod eraill sy’n daer yn erbyn unrhyw lapswchan a lol felly rhwng y rhywogaethau. Iawn, enwau mawr y byd actio Saesneg ydi’r rhan fwyaf o’r actorion a dim ond dau Gymro a welais hyd yma - Owen Teale a Trystan Gravelle. Craffwch ar y credits clo, fodd bynnag, ac mae cryn dipyn o enwau Cymraeg yn gweithio tu ôl i’r camera ac yn ennill bywoliaeth yn eu mamwlad.

Wedi pennod agoriadol araf fel malwen, mi ddeffrodd gryn dipyn wrth i’r digwydd neidio o Brydain i Fenis a Ffrainc. Ac eithrio’r ddau leoliad ola, Cymru swyngyfareddol ydi’r prif leoliad ffilmio - gyda phlasty a gerddi Aberglasney yn cogio bod yn gartre’ tylwyth de Clermonts yn Ffrainc, Llyn y Fan Fach yn chwarae rhan ucheldir yr Alban, a Llys Insole, Llandaf fel fflat gothig rhyw ddraciwla neu’i gilydd. Ac mae’r setiau dan do ’sblennydd wedi’u hail-greu yn Wolf Studios Wales, nepell o gartref Eisteddfod Genedlaethol y Bae eleni. Efallai bod yna rhyw dwtsh o CGI yma ac acw, ond mae gennym ni leoliadau a golygfeydd diguro ar gyfer cynyrchiadau ffantasïol fel hyn. 

Ystyriwch boblogrwydd yr ynys werdd fel lleoliad ffilmiau Star Wars a chyfres wirion o boblogaidd Game of Thrones ledled y byd, ac sy’n denu ymwelwyr llygaid-sgwâr sy’n ysu i ddilyn ôl traed eu hoff gymeriadau. Mae’n hwyr glas, felly, i Lywodraeth Cymru a Visit Wales wneud llawer LLAWER mwy i hyrwyddo’n gwlad fel cyrchfan amlwg y sgrin fach. Wedi’r cwbl, fe es i Ddenmarc yn unswydd i ddilyn ôl traed rhai o’m hoff dditectifs a gwleidyddion ffuglennol, o bencadlys y Politi i risiau’r senedd-dy.

Mae’n rhyfedd, fel gwlad y Mabinogi, cromlechi dirgel ac ambell UFO, nad oes gennym ni gyfres ffantasïol Gymraeg heddiw. Diffyg dychymyg? Diwedd y gân? Wn i ddim. Ond mae gen i frith gof o Arachnid tua’r flwyddyn 2000, gyda Myrddin (Dewi Rhys Williams) a Rhiannon (Grug Maria) y ficer megis Mulder a Scully Cwmrâg yn ymchwilio i’r anesboniadwy yn yr hen Ddyfed. A beth ar y ddaear ddigwyddodd i’r ailwampiad ffres a modern o Gari Tryfan a ymddangosodd fel ffilm Dolig ychydig flynyddoedd yn ôl?

Un arall o’n hallforion llwyddiannus ydi Rhys Ifans, bellach yn seren cyfres ysbïo newydd ar sianel More4, ddwy flynedd wedi’r premiere yn America. Yn Berlin Station, mae’n chwarae rhan Hector DeJean, aelod sinigaidd o’r CIA sy’n orhoff o nosweithiau tecno a thactegau amheus i gael y maen i’r wal. Ddim ’mod i’n deall pob dim bob amser, ond mae’r digwyddiadau a’r lleoliadau yn dwyn i gof hen ddyddiau’r Llen Haearn. 

Mein Gott, es ist gut

Mae yna drip arall ar y gweill yn 2019.