Gydag ailddarllediadau’n bla ar S4C ddiwedd Awst, rhaid troi
at gyfryngau eraill am adloniant. Os ‘adloniant’ hefyd, achos dw i newydd
orffen sglaffio (be ’di binge yn
Gymraeg ’dwch?) cyfres frawychus pedair pennod ar Netflix, yn seiliedig ar
ddigwyddiad go iawn. Drama ddogfen When
they see us, yn olrhain ymosodiad treisgar ar fenyw ifanc yn Central Park
Efrog Newydd 1989, a bywyd a theuluoedd y pum llanc ifanc du a Latino a gyhuddwyd
ar gam wedyn. Pedair ar ddeg oedd yr ifanca, cerddor ifanc dawnus yn lle
anghywir ar yr adeg anghywir, ac roedd y golygfeydd o’r ditectifs yn ei waldio’n
gorfforol a geiriol, yn boenus drybeilig. Felly hefyd hysteria’r wasg a’r dyn
busnes croenwyn oedd yn galw am ailgyflwyno’r gosb eithaf i’r dalaith. Meddai
un o’r mamau wrth wylio’r dyn yn poeri’i wenwyn ar y bocs:
“They need to keep that bigot off TV...Don’t worry about it... His 15 minutes almost up”
Donald Trump oedd hwnnw.
Achos lawn mor anghredadwy, a thipyn nes adref, ydi testun
podlediad Shreds y BBC - cyfres ddogfen a’m gadawodd yn fud nes dagrau
bron, dros dair pennod ar ddeg.
Hanes lled-gyfarwydd am bump a garcharwyd ar gam am
lofruddio Lynette White yn nociau Caerdydd, ar noson San Ffolant 1988 – pum dyn
du, er mai llun o ‘distinctive white man’
gafodd ei blastro dros bapurau newydd a Crimewatch
y cyfnod. Mewn gwirionedd, roeddwn i’n hollol anwybodus o'r hanes a ddaeth
yn fyw diolch i waith ymchwil trylwyr y newyddiadurwraig Ceri Jackson – yn
gymysg o gyfweliadau â’r rhai a arestiwyd, eu teuluoedd, cyfreithwyr, ditectifs
Heddlu’r De, bwletinau newyddion a Panorama.
Mae’r creithiau yno o hyd, sawl bywyd yn rhacs a chymuned glos Butetown wedi
newid am byth. Sobor o beth oedd gweld John Actie wedi torri mewn sesiwn drafod
adeg Cwpan y Byd Digartref Caerdydd fis diwethaf. Gobeithio’n wir y daw cyllid ffilm
i’r fei er mwyn rhannu’r cywilydd cyfoes hwn â chynulleidfaoedd ehangach.
Roedd rhaglen ddogfen Radio Cymru yn ddiniwed, bron yn
ddiddychymyg ei steil mewn cymhariaeth. Yn syml, atgofion pedair aeth i’r Carchar dros yr iaith yn y 1970au,
wedi’u plethu â chaneuon protest Chwyldro a Dafydd Iwan. Serch y boen “fel
rhwyg corfforol” o orfod gadael eu plant bach adref, a'r gwaharddiad ar siarad
a llythyru’n Gymraeg, soniodd llawer am gydgarcharorion “digon ffeind” a “neis
iawn”. Y syndod mwyaf oedd y cyfeiriad
at “lais hyfryd” y llofrudd plant Myra Hindley fu’n rhan o chwechawd canu Holloway
hefo Enfys Llwyd a Meinir Francis. Ac er gwaethaf tristwch Angharad Tomos am y
to ifanc newydd sy’n cymryd S4C mor ganiataol (nid bod Aur y Noson Lawen yn helpu’r achos), roedd hi’n teimlo’n fwy
gobeithiol bellach o weld Prydain “yn dadfeilio”, a Chymru’n annibynnol.
·
When
They See Us Netflix
·
Shreds:
murder in the dock BBC Sounds
Carchar
dros yr iaith Radio Cymru a BBC Sounds
