Mwy na Volvos ac IKEA

Calzaghe a'i gymar dawnsio, Kristina Rihanoff

Mae tymor y sothach teledu ar ein gwarthaf. Mae gornest garioci flynyddol ITV wedi cychwyn, ac yn sicr o lenwi tudalennau’r tabloids tan y Nadolig. Mae’r cyfryngau Cymreig wedi mopio fod Joe Calzaghe yn ffansio’i hun fel tipyn o Fred Astaire wrth gystadlu yn erbyn cyn-gricedwr, actores hysbyseb grefi ar y teledu, ac actor Eastenders c.2001, ar sioe ddawnsio Bruce Forsyth ar y BBC. Ac mae S4C yn bygwth dilyn y llif trwy gyflwyno Fferm Ffactor, gyda Dai ‘Cowell’ Llanilar a Daloni ‘Minogue’ Metcalfe wrth y llyw. Dwi’n gweddïo ac yn gobeithio i’r nefoedd nad yw hi cynddrwg â’i theitl erchyll.

O leiaf mae ambell berl yng nghanol y moch o hyd. Fel y soniais eisoes, mae’r peiriant Sky+ acw wedi gwegian dan bwysau cyfres Americanaidd orwych The Wire dros yr haf. Ar ôl cael blas ar y tair cyfres gyntaf, mae’r bedwaredd, sydd wedi’i gosod mewn ysgol uwchradd yn ardal ddifreintiedig West Baltimore, yn aros amdanaf. Yn y cyfamser, mae BBC2 newydd ddechrau darlledu’r bumed gyfres - a’r olaf - sy’n canolbwyntio ar swyddfeydd papur newydd The Baltimore Sun. Gyda 23 o benodau i’w gwylio eto, o leiaf bydd ’na ddewis amgenach i sothach y tair sianel arall am sbel.

Ffefryn mawr arall ar hyn o bryd, yw’r gyfres dditectif Wallander o Sweden (nosweithiau Llun am 9pm, Yellow Bird Productions ar gyfer BBC Four) wedi’i seilio ar lyfrau poblogaidd Henning Mankell. Efallai’ch bod yn fwy cyfarwydd â fersiwn Syr Kenneth Branagh a gafodd glod a bri a BAFTA fel ‘cyfres ddrama orau’ 2009. Er gwaetha’r perfformiadau caboledig a’r gwaith camera graenus, roedd hi’n llawn paradocsau rhyfedd. Ar un llaw, roedd hi fel petai’n sgrechian ‘Sweden!’ gyda golygfeydd hir o’r Wallander llwydaidd yn gyrru Volvo XC70 sgleiniog i’w orsaf heddlu IKEAidd yn nhref Ystad; ac ar y llaw arall, yn llawn cymeriadau ag acenion Eton i blesio’r gwylwyr Ewrosgeptig. Mae’r fersiwn wreiddiol o Sweden yn well o lawer, yn enwedig portread Krister Henriksson o Kurt Wallander ag ôl gwynt main y Baltig ar ei wyneb. Ac fel pob ditectif teledu gwerth ei halen, mae ganddo lond berfa o broblemau personol - tor-priodas, diabetes, y botel wisgi a diffyg cyfathrebu’n iawn â’i ferch Linda, sydd hefyd yn aelod o’r heddlu. Roedd pennod wythnos diwethaf yn hynod o gyfoes, gyda cheiswyr lloches o Irac yn gelain yng nghefn lori wrth gael eu dal yng nghanol masnach gyffuriau draws-Ewropeaidd. Ond toedd hi byth yn feichus, gyda dôs o dynerwch a chariad gwirioneddol i leddfu’r felan Lychlynnaidd.

Fantastisk!

Ola Rapace (Stefan Lindman), Krister Henriksson (Wallander), Johanna Sällström (Linda Wallander)

Un troednodyn trist. Cyflawnodd yr actores Johanna Sällström hunanladdiad ym 2007, a hithau dim ond yn 32 oed.

Stryd o safon

Fe ges i brofiad go anghyffredin yn ddiweddar. Crïo wrth wylio drama deledu. Ac nid rhyw hen grio gwirion dros gynhebrwng neu briodas opera sebon chwaith - dyw hynny heb ddigwydd ers i un o efeilliaid bach Denzil ag Eileen farw yn Pobol y Cwm flynyddoedd mawr yn ôl. Yn hytrach, dagrau a lwmp nes bron â thagu yn y gwddw. Felly’r oedd hi wrth wylio’r olaf o un o gyfresi gorau’r iaith fain ers sbel - The Street, gan Jimmy McGovern.

Rhes o dai teras dosbarth gweithiol ym Manceinion yw canolbwynt y gyfres, gyda phob pennod yn mynd a ni dros riniog gwahanol. Wythnos diwethaf, cawsom stori Eddie McEvoy (Timothy Spall) a’i wraig Margie (Ger Ryan, sy’n haeddu gwobr BAFTA flwyddyn nesaf), yr unig brif gymeriadau i ymddangos ym mhob un o’r tair cyfres. Mae Eddie yn flin fod ei wraig wedi’i adael dros dro i warchod ei thad sarrug sydd newydd gael strôc. Yn ei unigrwydd, mae’n meithrin perthynas â chydweithiwr yn y lle tacsis, Sandra (Ruth Jones, Gavin and Stacey), enaid unig arall sy’n ysu am gwmni a chysur dyn. Ac fel creadur clên sy’n casáu siomi pobl, mae Eddie yn cael mwy na thamaid o swper yn nhŷ Sandra un noson - wrth i’w wraig ddychwelyd adref. A’i euogrwydd yn ei fwyta’n fyw, mae Eddie’n penderfynu cyfadde’r cwbl wrth ei Margie dros gyrri - sy’n sbarduno pwl drwg o asthma, a pheri iddi fygu i farwolaeth yn nhoiledau’r bwyty. Mae’r olygfa gloi yn ddirdynnol o drist wrth i Eddie sefyll yn y pulpud i ffarwelio â’i wraig am y tro olaf ac ymddiheuro’n gyhoeddus i’w blant am odinebu.

Doedd pob pennod ddim yn taro deuddeg chwaith. Roedd stori’r tafarnwr (Bob Hoskins) sy’n herio bwli lleol tu hwnt i bob disgwyl, a stori’r fam sengl (Anna Friel) sy’n troi at buteindra er mwyn talu am addysg well i’w meibion, a llwyddo maes o law, braidd fel straeon tylwyth teg modern. Ac roedd ambell feirniaid o’r farn nad oedd hon fawr amgenach na Coronation Street neu Shameless heb hiwmor.

Ond waeth inni heb a chwyno pan fydd hi wedi diflannu o’n sgriniau am byth. Mae’n debyg fod Jimmy McGovern am roi’r gorau iddi, wedi i’r cwmni cynhyrchu, ITV Studios (Granada gynt) roi cymaint o weithwyr dawnus ar y clwt. Dyma gampwaith o sgwennu, actio a chyfarwyddo celfydd, lle’r oedd stumiau a seibiau yn dweud llawer mwy na deialog hirwyntog diangen.

Bydd chwith garw ar ei hôl.

Draig o hyder

Baneri'r Smithsonian gan Mary Lloyd Jones

Mae’r miri mawr diwylliannol drosodd am flwyddyn arall. Y pebyll wedi’u pacio, llanast wedi’i glirio, y stiwardiaid blin wedi dysgu sut i wenu eto, a phawb yn araf ddadflino. Ond nid y Bala sydd gen i dal sylw – er i mi dreulio deuddydd bendigedig yn fan’no, cyn i’r Pwyllgor Gwaith ffonio Taro’r Post eto i ladd ar y ’steddfodwrs soffa. Ond mae’n anodd ei dal hi ymhobman, Mr Pritchard, ac felly roeddwn i’n falch iawn o weld pigion Y Babell Lên a rhai o uchafbwyntiau Maes B ar Nodyn wythnos diwethaf.

Gŵyl fawr arall dros yr Iwerydd gafodd sylw’r Sioe Gelf, Cymru yn Washington. O! na, meddyliais. Roeddwn i’n barod i gael fy niflasu gan griw bach dethol, clicaidd, a gafodd wahoddiad i gynganeddu a cherdd dantio i Americanwyr di-glem yng nghysgod y Tŷ Gwyn - yn amodol ar basbort dilychwin wrth gwrs. Ond cefais fy siomi ar yr ochr orau gan gyfraniad Cymru i Ŵyl Bywyd Gwerin Smithsonian, a sefydlwyd ym 1967. Cip tu ôl i’r llenni oedd y rhaglen hon, gan ddilyn Angharad Pearce Jones - cerflunydd, gof a thipyn o gês - yn rhinwedd ei swydd fel Cynllunydd Safle eleni. Nid tasg hawdd oedd ceisio codi waliau sych, gosod ffensys crawiau a chreu giatiau addurnol o amgylch y maes, gan frwydro yn erbyn amserlen go dynn, prinder adnoddau a chawod drom o genllysg! Roedd y gwaith gorffenedig i’w weld yn werth chweil. Yn wir, mae’n bechod na chafodd rhai o gynnyrch y Smithsonian ei arddangos ar stad Rhiwlas, fel baneri lliwgar Mary Lloyd Jones a’r pyst rygbi enfawr ger y fynedfa. Ac fe fyddai’r dreseli Cymreig a wnaed o blastig wedi’i ailgylchu (a edrychai’n well nag y mae’n swnio) wedi bod yn wych yn y Lle Celf eleni. Difyr oedd clywed ymateb ‘awesome’ dwy wraig ifanc o Philadelphia at Barti Cut Lloi, a gweld Bardd y Goron yn dysgu ‘Dau Gi Bach’ i griw o ymwelwyr. Roedd casgliad o gerddi Ceri Wyn yn effeithiol dros ben yn lle defnyddio sylwebydd gydol y rhaglen.

"Codi draig o hyder, ar sail y streipiau a'r sêr"

a

"...Pan glyw Potomac acen cerdd dafod hynod o hen"

Yn wir, fe fyddwn i wedi hoffi gweld mwy o gynnyrch y Smithsonian a llai o’r Sioe Fawr. Mae S4C yn dechrau godro’r syniad hon yn hesb bellach. Wedi rhaglen gyfan am brysurdeb y bore bach ar y maes, mae mwy i ddod am gneifwyr a stiwardiaid Llanelwedd. Does dim gwirionedd yn y si mai bois y lori gaca fydd dan sylw rhaglen ola'r gyfres…

Plismyn Drama

Ditectif da! Bechod am cliche'r pwll glo...

Dwi’n sgit am lyfrau a dramâu ditectifs erioed. Dwi’n cofio cael fy swyno’n lân gan lyfrau antur Gari Tryfan yn fy arddegau, a chael fy siomi’n llwyr gan fersiwn ffilm S4C ddydd Calan 2008. Ac eithrio cymeriadau cofiadwy fel Sarjant James a Glan Morris Pobol y Cwm, a chyfres ddrama Y Glas ddiwedd y 90au, go dlawd yw hi o ran plismyn drama Cymraeg. Yr unig enghraifft arall sy’n dod i’r cof yw DI Noel Bain (Philip Madoc) yng nghyfres Yr Heliwr a’r fersiwn gefn-wrth-gefn A Mind to Kill (1994-2004). Llwyddodd y rhai diweddarach i ddenu cynulleidfaoedd ehangach ar Sky 1 a Channel 5, ac mae’r gyfres gyntaf chwe phennod ar gael mewn pecyn DVD bellach. Yn ogystal â’r berthynas gythryblus rhwng Bain a’i ferch Hannah (Ffion Wilkins) a’r awgrym o ramant rhyngddo â’r patholegydd Margaret Edwards (Sharon Morgan), y golygfeydd tywyll a’r glaw di-baid, rwy’n dal i gofio arwyddgan syml y ffliwt a yrrai ias i lawr fy nghefn. Tybed gawn ni ailddarllediad ohoni pan fydd S4C yn gyfan gwbl ddigidol yn yr hydref?

Am y tro beth bynnag, rhaid bodloni ar gyfresi ditectifs yr iaith fain, ac unwaith eto, mae’n cefndryd Celtaidd yn rhagori arnon ni. Mae Rebus yn seiliedig ar nofelau poblogaidd Ian Rankin yng Nghaeredin, a Taggart o Glasgow yn enwog fel cyfres dditectif hynaf y byd (1983-?) . Yn anffodus, mae’r naill wedi cael y fwyell gan ITV a’r llall mewn perygl ers i’r drydedd sianel gyhoeddi dyledion o £2.73 biliwn y llynedd. I selogion fel fi, byddai’n MURRDERRRR go iawn petai DCI Matt Burke a’i dîm yn diflannu!

Efallai y daw achubiaeth o Iwerddon. Nos Sul diwethaf, dechreuodd cyfres dair-rhan newydd Raidió Teilifís Éireann, Single-Handed, ar ITV, sy’n edrych yn addawol iawn. Oes, mae yna olygfeydd trawiadol o dir a môr Conamara, ond chwalwyd unrhyw ofnau am Ballykissangel arall yn rhacs yn y bennod gyntaf wrth i’r Sarjant Jack Driscoll ddychwelyd adref o Ddulyn i wynebu llofruddiaeth merch ddŵad o ddwyrain Ewrop, hen gardaí llwgr (gan gynnwys ei dad) a llosgach, ar ei liwt ei hun. Mae cyfrinachau’r brodorion mor drwchus â’r niwl sy’n cau amdanynt a’u cynefin corsiog. Nid Heartbeat mohono, diolch i’r drefn. A gallai’r cyfan fod wedi’i gosod yn Eryri’n ddigon hawdd, o gofio fod yr awdur o Lundain, Barry Simner, bellach wedi ymgartrefu yn Llanegryn Meirionnydd. Mae'r hen sinig ynof yn dweud bod cyfres ddrama o'r Ynys Werdd yn haws i'w marchnata i weddill Prydain a thramor...

Prifddinas y Pethe

Mae llygaid y byd Cymraeg ar brifddinas y Pethe yr wythnos hon. Ac fel y Sioe Fawr o’i blaen, mae S4C yn darlledu oriau di-ri i’r rhai nad ydynt am dalu crocbris i gerdded rownd Maes mwdlyd na gwario ffortiwn ar banad a byrgyr symol. Eleni, mae dau enw o orffennol darlledu, Arfon Haines Davies a Sara Edwards - a ddiorseddwyd mor warthus o ddesg Wales Today gan Lucy Lân - yn rhoi sylwebaeth Saesneg i ddarllediadau byw ar wefan BBC Wales am y tro cyntaf erioed. Ar ôl Cyngerdd Agoriadol nos Wener gyda Chôr Godre’r Aran a Mark Eurovision Evans mewn Pafiliwn syndod o chwarter gwag, dyma edrych ymlaen at y ’Steddfod go iawn fore Sadwrn diwethaf - gan ddechrau gyda Brecwast Bala bob dydd am 9 o’r gloch. Fel arfer, dwi’n barod i gwyno am arferiad S4C o ailgylchu’r un hen bennau i gyflwyno rhaglenni - ond diawch, mae Morgan Jones a Mari Lovgreen yn cael cystal hwyl arni nes ’mod i’n barod i faddau am y tro. Y gwesteion cyntaf oedd Elfyn Llwyd AS (dim cwestiynau am dreuliau Cadeirydd y Pwyllgor Gwaith, diolch yn fawr) a Mark Evans (ffefryn mawr y Sianel eleni, gan fod Rhydian a Connie yn hen hen hanes erbyn hyn), Bethan Gwanas a Gai Toms, wedi’u gwasgu i hanner fawr frysiog. Byddai’n well gennyf gael rhaglen awr yn cynnig rhagflas o ddigwyddiadau’r dydd ac adolygiad o gigs neu ddramâu’r noson gynt. Fel arall, roedd oriau o gystadlaethau’r bandiau pres mor atyniadol â saga Jordan a Peter Andre.

Draw yn y brifddinas arall, mae bywyd yn prysur golli’i sglein. Ydy, mae cyfres ddiweddaraf Caerdydd (Fiction Factory), a gafodd seibiant nos Sul diwethaf oherwydd marathon y Gymanfa Ganu, yn dywyllach nag erioed. Erbyn hyn, mae realiti bywyd yn dechrau taro’r cymeriadau ar ôl ffeirio fflatiau swanc, disylwedd, y Bae a nosweithiau coke ym mar Cantina, am forgais, babis a meddyliau bregus. Mae Ceri a’i llygaid soser wedi’i heglu hi’n ôl i Lundain ar ôl clywed am orffennol gwaedlyd Peter, Osian yn gamblo dros Grangetown wrth i Kate ddengid i fyd ffantasi basg-a-sysbendars ei mam, ac Emyr yn brwydro yn erbyn bwlimia mwya’r sydyn o weld ei lojar/cyn-gariad Jamie yn sboncian i wely Sara.

Diolch byth, felly, am rywfaint o ysgafnder yng nghwmni’r gochen drafferthus Natasha (Ffion Williams) a’i chariad newydd, y chwaraewr snwcer proffesiynol, Dai Rees (Aled Pugh). Tipyn o ddweud am gymeriad a arferai fynd dan fy nghroen i yn y gyfres ddiwethaf.

Llanelwedd v Llefaru

A’r haf yn prysur droi’n un siom gwlyb ar ôl y llall, diolch i’r drefn fod gan S4C ddarllediadau cynhwysfawr o’n prif ddigwyddiadau cenedlaethol i’r rhai ohonom sydd am gadw’n sych gartref. Roedd brwdfrydedd heintus Dai Jones a gwên Nia Parry yn goleuo’r Sioe Fawr er gwaethaf ymdrechion Ifan y glaw i roi dampar go iawn ar bethau.

Ac mae’n debyg fod mwy o wylwyr tramor wedi mwynhau arlwy Llanelwedd yn fyw ar wefan S4C eleni - sy’n addas iawn, o gofio mai gorchest gŵr o wlad Belg sy’n aros yn y cof, wrth iddo garlamu rownd y Prif Gylch lleidiog gyda’i ferlen Gymreig. Cefais flas ar raglenni nosweithiol Geraint Lloyd ar Radio Cymru hefyd, yng nghwmni Mari Lövgreen, sydd bellach wedi ffeirio coctels Cofi Roc a stiwdios Uned 5 am y buarth yn Sir Drefaldwyn. Gan mai hwn oedd ei hymweliad cyntaf a’r Roial Welsh, roedd Geraint Lloyd a’i gyfranwyr yn awyddus i’w helpu i fod yn wraig ffarm dda - iawn ar y noson gyntaf, ond braidd yn ailadroddus erbyn y nos Iau olaf. Un o’r cynghorion gafodd y gr’aduras oedd codi’n blygeiniol a pharatoi tomen o frecwast i’w chariad bob dydd.

O leia’ fe gaiff hi jolihoetian yn y Bala fel un o gyflwynwyr Eisteddfod Genedlaethol Meirion a’r Cyffiniau, cyn ymroi i fywyd o gario bêls a gwneud sgons. Fel rhan o’r paratoadau, cawsom raglenni arbennig Saith Bardd ac Adrodd: Yr Hanes (Cwmni Da) o stabl Sioe Gelf. Yn anffodus, dim ond rhag-dap o’r ail oedd wedi cyrraedd acw - hanner fawr ddiddrwg-didda yn olrhain ffrae Gymreig ar y naw ym 1992, pan benderfynodd yr Urdd ddisodli’r term ‘adrodd’ gyda ‘llefaru’. Roedd cyfranwyr fel Aled Gwyn yn melltithio’r hen “ystumie di-alw-amdano” ar draul y gair, eraill fel yr actores Manon Elis Jones (Rownd a Rownd) yn teimlo fod pethau wedi newid er gwell gan fod “pobl yn gorwneud” wrth adrodd ers talwm. Beth? O gymharu â champau gymnasteg partïon llefaru'r Urdd heddiw?

Hoffais hanes T James Jones, enillydd Gwobr Goffa Llwyd o’r Bryn ym 1966, pan mai adrodd oedd adrodd o hyd. Ar ôl camu i’r llwyfan, cymryd ei wynt ato, dyma sylweddoli ei fod wedi anghofio’r geiriau’n llwyr. Trwy lwc, daeth ato’i hun a chipio’r wobr fawr maes o law, gyda’r beirniaid yn canmol ei “saib effeithiol, dramatig tu hwnt”!

Dyna chi gyfaddefiad.