O'r maes rygbi i faes y gad


 
Mae’r bocs recordio acw’n dal yn drymlwythog o bethau Dolig a’r Calan. Wedi dweud mai cyfresi cerddoriaeth oedd popeth ar S4C dros y gwyliau, dyma sylwi bod y ffeithiol yn ail agos iawn. Roedd Dolig Gwyn Dolwyddelan yn gronicl difyr o ailddarganfod hen ffilm o Nadolig 1961, pan ddaeth Americanwr draw i’r pentref yn Nyffryn Lledr i dynnu lluniau a chreu ffilm ciné montage i gyfeiliant A Child’s Christmas in Wales Dillon Thomas. Awran hudolus a deimlai, serch hynny, yn fwy o gyfrwng i yrfa’r cyw gyflwynydd Aled Llywelyn ar draul rhagor o hanes y pentrefwyr. Disgwyliais yn ofer am gael gweld y ffilm ei hun yn ei chyfanrwydd wedyn.

Bues i’n hwyr (iawn) yn dal i fyny efo’r portread arbennig o lais rygbi Cymru am ddeugain mlynedd, Huw Llywelyn Davies: Tu ôl i’r meic. Mae portreadau o enwogion weithiau fel cofiannau Cymraeg – lot o hel achau diflas am hen Wncwl Walter ac enwi enwogion heb fawr o sylwedd neis-neis - ond roedd y clod a’r bri a’r geiriau “emosiynol” “gwych” a “choron ar deledu’r ŵyl” gan y twitteratis yn awgrymu bod hon yn rhywbeth go arbennig. Cafwyd coflaid o atgofion melys gyda Huw Eic hyd yn oed yn sylwebu’n blentyn wrth chwarae rygbi gyda Gareth Edwards (ie, Y Gareth Edwards) a’i frawd Gethin ar sgwâr Colbren, Gwauncaegurwen, a’r tynnu coes pan lwyddodd y mewnwr medrus i ddwyn lle GE yn nhîm Cwmgors. Y syfrdandod wedyn wrth iddo siarad o’r galon am ei byliau o iselder, a’r salwch meddwl a arweiniodd at hunanladdiad ei chwaer Beth ac yntau bendraw’r byd yn rhan o dîm sylwebu Seland Newydd ’87. A’r Cymro twymgalon, “dyn y campau a’r pethe” medd y Prifardd Ceri Wyn, a wrthododd bresant MBE gan y Frenhines, ac na aeth i Gwpan Rygbi’r Byd Awstralia 2003 oherwydd gofynion Dechrau Canu Dechrau Canmol nôl adre. Pinacl teledu’r ŵyl heb os.
 
 

Mae’r gyfres Gohebwyr yn ffefryn mawr gen i, gydag ymchwiliadau i ddirgelion y gorffennol yn cosi’r chwilfrydedd. Fel un sy’n mopio ar hanes y Llen Haearn, roedd taith John Stevenson i Bwcarest i ddarganfod Pwy Laddodd Ian Parry? o Brestatyn megis sgript ias a chyffro, a ategwyd gydag ail-gread o’r ddamwain awyren angheuol a laddodd ffotograffydd disglair 24 oed y Sunday Times. Doeddwn i ddim mor frwd tuag at Gohebwyr: Owen Davis yn wreiddiol am mai milwr Prydeinig cyffredin nid gohebydd yn ôl traed Wyre Davis a Guto Harri oedd y cyflwynydd. Os ‘cyffredin’ hefyd, gan fod Owen Davis o Gwmtawe yn gyn-aelod o’r Marines a gafodd fedal ddewrder gan y frenhines. Ond cynyddodd fy niddordeb o ddeall bod mwy ym mhen hwn fel Cymro Cymraeg, ac iddo ddysgu’r ieithoedd cynhenid Pashto a Dari wrth gydweithio a chydfyw gyda heddlu Afghan. Dychwelyd fel ymwelydd ydoedd, i Kabul wedi’i chreithio gan olion y goresgynwyr Prydeinig, Sofietaidd ac Americanaidd yn ogystal â’r Taliban, a cheffylau a throliau ochr yn ochr â’r BMWs diweddaraf ar y strydoedd llychlyd.