Ysbyty Plant

Llond dwrn o bethau sy’n fy ngwneud i’n anniddig y dyddiau hyn. Hysbysebion soffas Dolig, cymeriadau drama sy’n siarad mewn rhegfeydd, Aled Jôs yn gofyn i ni bleidleisio dros bersonoliaeth chwaraeon y flwyddyn BBC Cymru (“deiliwch y rhifa canlynol…”) ac unrhyw awgrym o greulondeb yn erbyn plant. Mae ’na ias oer yn mynd drwyddaf bob tro rwy’n gweld y plentyn bach dagreuol yn ei glwt mewn stafell oeraidd fudr yn hysbysebion NSPCC, ond mae’n amlwg eu bod yn effeithiol gan ’mod i bellach yn cyfrannu’n fisol at yr elusen honno. Mae digwyddiadau’r misoedd diwethaf – o ddiflaniad torcalonnus April Jones i’r honiadau o dreisio a cham-drin yn erbyn “sêr” adloniant mwyaf Lloegr y 1970au a’r 1980au, a hyd yn oed stori bedoffeil Pobol y Cwm – yn anodd i’w stumogi.

 

Dwi’n teimlo’n anesmwyth iawn iawn o weld plant yn dioddef anhwylder neu’n gorwedd yn ddiymadferth dan fynydd o diwbiau mewn uned gofal dwys. Mae cydweithwyr byth a hefyd yn trafod rhyw raglenni fel One Born Every Minute Channel 4 neu Hospital 24/7 BBC Wales, ac yn beichio crïo wrth wylio. Cyndyn braidd, felly, oeddwn i o ddilyn cyfres newydd sbon Ysbyty Plant, am rai o’r 9,000 o Gymry bach sy’n teithio dros Glawdd Offa i gael triniaeth a gofal arbennig yn ysbytai Lerpwl, Manceinion a Bryste. Mae’n amlwg yn llafur cariad i’r uwch-gynhyrchydd Sioned Morys o gwmni cynhyrchu Chwarel, sy’n “fam Alder Hey” ei hun ar ôl i’w merch gael llawdriniaeth yno’n fuan wedi’i geni. A’i gŵr, y bardd a’r canwr Twm Morys, sy’n llefaru’r gyfres arbennig hon am deuluoedd o’r Gogledd sy’n gobeithio am y gorau wrth i’w hanwyliaid fynd dan y gyllell yn Ysbyty Alder Hey, Lerpwl. Yn y rhaglen gyntaf o dair, cawsom hanesion Alwen Eifion Huws, 2½ oed o Forfa Nefyn sydd angen triniaeth i sythu ei hasgwrn cefn, a Dafydd Tudor 8 oed o Gynwyd, Corwen sy’n gorfod siarad trwy’i drwyn oherwydd problemau gyda chyhyr yn ei daflod. Nid rhaglen i’r gwangalon mo hon, ond diawch dwi’n falch i mi ddal ati. Do, mi gaeais fy llygaid pan gafodd Alwen fach ei phlygu fel doli glwt gan ddwylo medrus ofalus yr arbenigwyr, ac mi wingais wrth i’r camera chwyddo mewn i geg Dafydd dan anesthetig. Ond y rhannau mwyaf emosiynol o bell ffordd oedd gweld y ddwy fam (roedd y tadau druan yn gorfod aros yn y coridor) yn swsian ffarwel i’w plant a gadael eu hoff flanced neu dedi ar wely’r theatr. Elfen hyfryd arall oedd gweld y ddwy yn cyfieithu dros eu plant i’r nyrsys a’r meddygon.

 

Diolch byth, fe ddaethant drwyddi, a gorffennodd y rhaglen gydag Alwen yn mynd fel mellten o stafell i stafell yr aelwyd yn Llŷn a Dafydd yn pedlo fel bom yn ei gar rasio ar fuarth ei gartref. Er hynny, mi fydd hi’n fisoedd ac apwyntiad dilynol arall eto cyn y caiff eu rhieni dawelwch meddwl. Gobeithio y cawn ninnau hefyd glywed eu hanes nhw, a phlantos eraill y gyfres, yn y dyfodol agos.

Y Dref



S'long Sarah Lund a "Tak"

 

Dwi wedi cael gorddos o ddramâu ar y teledu’n ddiweddar - yn hen ffefrynnau, ambell un newydd, a rhai tipyn gwell na’i gilydd. Mi fydd yna alaru mawr nos Sadwrn nesaf wrth i ni ffarwelio am y tro olaf un â’r darpar nain Sarah Lund a’i siwmperi enwog, ei hunigrwydd a’i harferiad gwirion o erlid llofruddion gefn liw nos niwlog mewn rhyw warysau mawr gwag neu goridorau grym tywyll København. Rhois gynnig ar Falcon, addasiad Sky Atlantic o nofelau Robert Wilson, gyda chast o Kiwis a Saeson yn cogio bod yn Sbaenwyr. Er bod y deialog yn giami ar brydiau, a gwastraff castio gydag actoresau clodwiw fel Kerry Fox ac Emilia Fox (dim perthynas) ond yn ymddangos mewn dwy dair golygfa ym mhob pennod, prif gymeriad ac apêl y gyfres i mi oedd dinas hyfryd Sevilla - cyrchfan bosib arall yn 2013 os bydd y cyfri banc yn caniatáu. Dinas yr Angylion ydi prif gymeriad Southland hefyd, chwip o ddrama sy’n debycach i bortread pry ar y wal o heddweision LA. Ond sioc a syndod ydi canfod bod yna ddrama gwerth ei gweld ar ITV - nad yw’n gyfres plismyn, doctors-a-nyrsys (er bydd hi’n chwith heb fwy o Monroe) nac yn sebon swanc wedi’i gosod mewn plasty byddigions yn Lloegr ddechrau’r ganrif ddiwethaf.

The Town ydi’r gyfres drawiadol hon, hanes llanc yn ei dridegau sy’n gorfod dychwelyd o Lundain i’w gynefin wedi trychineb teuluol - ac sy’n ffeindio’i hun yn gyfrifol am ei nain (Julia McKenzie) a’i chwaer drwblus yn ei harddegau. Ond mae ’na rywbeth yn ei boeni, o weld negeseuon testun a llythyron anhysbys i’w rieni gyda’r geiriau “I know”. Ac mae Mark (Andrew Scott, seren cyfres Sherlock BBC Cymru-Wales) yng nghanol ei alar yn meddwi a chanu carioci (Rick Astley!) gyda’i ffrindiau bore oes, yn gobeithio ailgynnau tân â hen gariad ysgol, ac yn chwarae ditectif wrth chwilio am y gwirionedd y tu ôl i farwolaeth ei rieni. Mae’n wahanol, yn drist, yn llawn dirgelwch, wedi’i ffilmio’n steilus iawn a’i chymharu â darn o Twin Peaks yn High Wycombe. Prin iawn dwi’n dweud hyn, ond, go dda ITV!

 

 

• The Killing / BBC Four / 9-11pm nos Sadwrn
• The Town / ITV1 / 9pm nos Fercher
• Southland / More4 / 10pm nos Iau

Bys ar bỳls y genedl

Rydyn ni i gyd wedi cwyno am law mawr eleni. Rhoddodd y tywydd ddampar ar ein haf, difetha ambell ddiwrnod yn Steddfod yr Urdd a chanslo sawl sioe amaethyddol leol. Ond beth ydi ychydig o fwd ar ein sgidiau a dillad gwlyb ar y lein o gymharu â gorfod diberfeddu’ch cartref yn sgil llifogydd? Rydyn ni i gyd wedi gwylio’r lluniau newyddion torcalonnus o bobl yn cael eu cludo mewn cychod, a stafelloedd byw yn drwch o laid a llaca, gan fwmial “diolch i’r drefn nad ni ydi’r rheiny” yn dawel bach i ni’n hunain. Ond gydag un o bob chwech cartref yng Nghymru mewn perygl, mae llai a llai ohonom yn saff rhag grym dinistriol natur…

 

 

Dechreuodd adroddiad Gwyn Loader ar gyfer Y Byd ar Bedwar yr wythnos diwethaf wrth droed yr Wyddfa gan siarad â rhai o drigolion diymadferth Llanberis. Yn eironig, cafodd y rhaglen ei darlledu'r union noson pan drawyd Llanelwy yn ddifrifol. Prif fyrdwn y rhaglen oedd ailymweld ag ardal gogledd Ceredigion chwe mis ar ôl i Ifan y glaw adael ei farc yn fan’no, a holi rhai o’r trigolion sy’n dal i glirio, cyfri’r gost a phoeni am bremiymau yswiriant amhosib. Roedd hanes Hefin Jones yn pwysleisio pa mor frawychus o sydyn ddigwyddodd y cyfan. Pendwmpian yng nghadair esmwyth ei ystafell wydr ydoedd pan deimlodd ei draed yn oeri, deffro a gweld bod pedwar modfedd o ddŵr ar hyd a lled yr aelwyd. O’r pensiynwr 78 oed i yrrwr tacsi, cynghorydd lleol a dyn dŵad o Lundain wedi dysgu Cymraeg, roedd pob un wedi cael profiad a hanner - ac yn pwyntio bys at waith datblygu sylweddol ar orlifdir ‘Parc y Llyn’ yn y 1990au. Concrid lle bu caeau, gan waethygu’r sefyllfa i ardaloedd cyfagos. I bwysleisio ofnau pobl leol, dangoswyd ffilm archif o faes y Sioe Frenhinol dan ddŵr yn y 1950au pan gafodd ei chynnal ar safle Parc y Llyn. Dyna’n union oedd rhybuddion trigolion Rhuthun ynglŷn â chodi stad o dai newydd sbon ar orlifdir Glastir, a drodd yn llyn wythnos diwethaf.

 

 

Dagrau pethau ydi nad oes neb yn fodlon hawlio’r cyfrifoldeb am waith cynnal a chadw’r ceuffosydd a greodd lanast Llanbadarn, gyda Chyngor Ceredigion, Network Rail ac Asiantaeth yr Amgylchedd yn cecru ymysg ei gilydd. Dyn â ŵyr beth oedd teimladau’r trigolion o weld aelod o gabinet Cynllunio Cyngor Ceredigion yn chwerthin a baglu ateb cwestiynau Gwyn Loader. Mae’r sinig ynof yn amau y byddai ’na fwy o weithredu petai cartrefi’r rhai mewn grym yn troi’n Gantre’r Gwaelod…

Unwaith eto, dangosodd newyddiadurwyr Y Byd ar Bedwar fod eu bysedd ar bỳls y genedl wrth adrodd materion cyfoes yr wythnos. Bu sawl rhifyn cofiadwy’n ddiweddar, gyda straeon o’r galon am alcoholiaeth ymysg y Cymry Gymraeg dosbarth canol parchus, a chyfweliad ysgytwol ag un o drigolion Bryn Estyn - un nad oedd eisiau iawndal na gwobr ariannol fawr fel Syr McAlpines y byd, dim ond gair o ymddiheuriad gan dreiswyr y cartref uffernol hwnnw.

 

 

Ydi, mae’n bwysig bod newyddiadurwyr ifanc ITV Cymru yn dal i gyflwyno ongl arall i fonopoli newyddion y BBC.

 

Ailgyfle i Alys

Mae’r trêlyrs wedi ymddangos ers sbel. Ar S4C, yn naturiol, ac ar ITV Wales hefyd mewn ymgais i ddenu’r di-Gymraeg. Mewn byd delfrydol â phwll diwaelod o bres, byddai hysbyseb ar dudalennau’r Guardian yn ogystal â Golwg, gan fod gohebwyr teledu a darllenwyr y papur newydd Saesneg hwnnw wedi mopio ar ddramâu wedi’u hisdeitlo o Ewrop. Yn y trêlyrs, cawsom olygfeydd montage o bobl yn brygowthan a sgrechian crïo, gyda merch galed fel haearn Dowlais yn eu canol nhw i gyd. Ydy, mae Alys yn ei hôl am ail gyfres. Flwyddyn union yn ôl, ni chreodd babi diweddaraf Siwan Jones fawr o argraff arna i yn sgil campwaith Con Passionate. Roedd rhai o’m cydnabod yn rhannu’r un farn, eraill wrth eu boddau gyda’r straeon amlhaenog, y cymeriadau cymhleth, a’r cipolwg tywyll iawn iawn y tu ôl i ddrysau caeedig y dosbarth canol Cymraeg. Ond gan fod drama deledu Gymraeg yn fwy o dderyn prin yn Oes y Toriadau Mawr, dyma roi cynnig arall arni.

Diolch i’r drefn, mae Alys, ei mab a’r parot wedi cefnu ar y fflatiau llygod mawr a chymeriadau digon anghynnes eraill, ac wedi symud i dŷ cyngor. Ydi hyn yn golygu bod Alys wedi troi dalen newydd ac yn setlo lawr fel Kirstie Allsopp Aberhonddu (man ffilmio’r gyfres) yn pobi panettone a chreu cardiau ’Dolig cain ei hun? Ydi dyfodol Newsnight yn saff? Ar ôl drachtio can o lagyr a rholio mwg drwg i frecwast, gwisgo’i chortyn bêls o sgert ddenim, aiff Alys (Sara Lloyd-Gregory ar dân) fel corwynt o un cythrwfl i’r llall ac i’r diawl â’r canlyniadau. Yn y bennod gyntaf, roedd yn erlid Terry’r gyrrwr tacsi er mwyn sicrhau cyfiawnder i Ceri druan a laddwyd ar ddiwedd cyfres un. Gyda’r cynhyrchydd Paul Jones yn addo “mwy o thriller, gydag elfen iasoer gref”, go brin fydd yna ddiweddglo twt a thaclus i’r stori hon.

Mae ambell gymeriad, fel Debbie’r wraig fusnes o! mor barchus a Ron ei phedoffeil o ŵr wedi ffoi i’r Costa del Crimel, a rhai newydd fel Chris y gwerthwr tai (Richard Harrington) sleimllyd a diegwyddor - dim stereoteipio’n fanna felly - wedi glanio yn eu lle. Mae Heulwen (Gillian Elisa) yn prysur droi’n honco yn ei charafán gyfyng yng ngwaelod yr ardd wrth i denantiaid ifanc hawlio’i phlasty bach. Ond yr orau heb os yw Bessie (Delyth Wyn) sy’n dal i deyrnasu ei meibion di-glem o’i soffa a’i sgwter, gyda lot fawr o hiwmor tŷ bach.

Rhaid canmol crefft Rich Wyn fel y Cyfarwyddwr Ffotograffaidd am lwyddo i greu awyrgylch arbennig law yn llaw a’r gerddoriaeth gefndir iasol. Roedd yr olygfa ddi-eiriau o Wil y Pregethwr yn cerdded o’r gorwel i lawr y stryd fawr wag, llawn sbwriel, bron yn apocalyptaidd.

Er nad oes llawer o gymeriadau y galla i gydymdeimlo â nhw hyd yma, yng nghanol yr holl dwyll, y bygwth a’r blacmelio, dwi eisoes wedi gweld yr ail bennod. A do, dwi wedi ’machu o’r diwedd.

Magu mysls a moch gwlanog

 

Dychmygwch godi am bump y bore i dreulio rhyw awran ar felin draed. Bowlenaid o All Bran mewn dŵr – ia dŵr - ac omlet i frecwast cyn troi tua’r swyddfa o wyth tan bedwar. Sgrialu i’r gampfa wedyn am dair awr. Yna, adref am swper blasus o gyw iâr a letys fel swper neithiwr ac echnos, ciando, a gwneud yr un hen beth bore fory. A ta-ta i unrhyw fywyd cymdeithasol. Codi cyfog arnoch? Croeso i fyd codi pwysau Delyth Hughes o Lanfairpwll, byd o hyfforddiant haearnaidd ar gyfer cystadleuaeth corfflunio’r UK Bodybuilding Federation. Ar ôl chwysu chwartia a hanner llwgu am fisoedd, dyma blastro grêfi browning o’i chorun i’w sawdl cyhyrog a pheintio minlliw “fel drag cwîn” er mwyn ystumio am hanner awr ar lwyfan. Yn Warrington. Roeddwn i’n hanner disgwyl i Peter Kay neidio i’r llwyfan fel arweinydd y noson, ond na, nid comedi mohono. Roedd criw Dal y Pwysau (Cwmni Da) yn hollol, hollol o ddifri.
 

Honnwyd ei bod yn hobi a ffordd o fyw, ond doedd Delyth lesg a llwydaidd ddim i’w gweld yn mwynhau rhyw lawer. Er eu bod nhw’n ymddangos fel “tarw Belgian Blue yn y Roial Welsh”, un proc a byddai’r rhan fwyaf ohonyn nhw’n disgyn fel pluen. Aeth ei hyfforddwr mor bell â chyfaddef bod rhai wedi’u cludo’n farw o’r llwyfan yn eu thong. I eraill, mae’r gamp yn cynnig dihangfa a phwrpas arbennig mewn bywyd yn lle slotian bob penwythnos. I Mark Humphreys o Fodffordd, roedd yn gyfle newydd ar ôl salwch canser yn ei arddegau, ac yn rhywbeth i’w efeilliaid bach ymfalchïo ynddo. Rhyfedd, felly, na chlywsom bŵ na be gan ei gymar er iddi ymddangos ar y sgrin. Byddai ymateb teulu a ffrindiau’r cystadleuwyr i’r diddordeb obsesiynol yn y corff perffaith wedi ychwanegu elfen amrywiol arall i’r rhaglen.  
 

Roedd Beth Workman a Byd y Bicinis (Apollo) yn well yn hynny o beth, gan i ni glywed ochr arall i’r stori – gan chwaer a chymar y ferch swil o Ben-y-bont ar Ogwr a oedd yn ymgiprys am dlws Ffederasiwn Rhyngwladol Codwyr Pwysau ym Madrid. Seithfed allan o 27 oedd hi’n diwedd, mewn cystadleuaeth a ymdebygai i Miss World gyda nerth bôn braich. Chwarae teg iddi, fe aeth ymlaen i ennill pencampwriaeth Prydain wythnos yn ddiweddarach. Anghofiwch am siop siafins y crysau cochion.  Mae ’na Gymry cyhyrog yn serennu mewn sawl maes arall.
 

Cawsom hanes Cymro uchelgeisiol arall yn Llŷr a Dai Womble (Boomerang) – teitl a hanner – am frodor o Gaerdydd â’i fryd ar gynhyrchu cig moch o’r radd flaenaf ar fferm y teulu yng Nghwm Gwendraeth. Nid mochyn cyffredin chwaith, ond brid gwlanog od ar y naw o Awstria megis cymeriadau cartŵns y 1970au. Aeth diddordeb Llŷr ag ef ar gyrsiau halltu cig o’r Eidal i Ogledd America, cyn cyrraedd penllanw wyth mlynedd o waith gyda’i stondin ei hun mewn marchnadoedd fferm o Bont-iets i’r brifddinas. Er bod ambell ddarn yn swnio fel fideo PR i Hybu Cig Cymru a chanolfan bwyd Horeb, roedd hi’n braf gweld ffarmwr ifanc angerddol dros y diwydiant wedi sterics gwleidyddol gywir y ’steddfod.

Cymraeg o'r crud i'r bedd

Yn ystod wythnos pan ddaeth gelynion yr iaith allan o’r domen dail unwaith eto, o gachgwn rhyw wefan anhysbys yn y Gorllewin i golofnwyr unllygeidiog-Seisnig y Western Mail a’r Telegraph, roedd hi’n braf clywed perlau’r iaith fyw mewn cyfres newydd o Ar Lafar. Ydi, mae Ifor ap Glyn a’i hen landrofar ffyddlon yn ôl i nodi’r gwahaniaeth a’r ffin rhwng “fo a fe”,  y “nene ene” a’r “hwnco-manco”. Ffin go denau ac annelwig iawn weithiau hefyd, gydag amrywiaethau rhyfeddol o fewn ardal benodol heb sôn am Fôn i Fynwy. Roedd ymweliad y bennod gyntaf â Phenllyn, un o gadarnleoedd naturiol yr iaith, yn codi calon rhywun. Clywsom wahaniaethau amlwg rhwng hogia’r Dre a’r Wlad (roedd y genod yn mitsio mae’n rhaid) ar iard ysgol uwchradd y Bala, gyda chriw’r dre yn dweud “cwtsh dan staer” a’r llancia ffermydd yn dweud “sbensh” am dwll dan grisiau. A draw yn un o ysgolion cynradd y fro, bu Ifor Ap yn holi rhai o’r 22 o ddisgyblion â llond ceg o’r dafodiaith leol – gan gynnwys Charlie o gyffiniau Manceinion. Sylwodd ei brifathrawes ei fod bellach yn siarad Saesneg ag acen y Parc, ond yn troi’n ôl i’w Saesneg Redditch gwreiddiol pan ddaw rhywun di-Gymraeg i’r ysgol. Diddorol ac addysgol. A wnaiff Cwmni Da anfon copi i Western Mails y byd os gwelwch yn dda?

 

Pan welais i’r hys-bys am gyfres ddogfen newydd yn dilyn trefnwyr angladdau, wnes i ddim pwyso’r botwm series link ag awch (oes ’na air Cymraeg addas ’dwch? Holwch Ifor ap Glyn). Beth bynnag ddywedith y ‘gwybodusion’ fod marwolaeth Lêdi Di wedi’n troi ni i gyd yn alarwyr gorffwyll o gyhoeddus sy’n dewis record Elton John neu Robbie Wilias fel ein Hymdeithgan Olaf, mae’n dal yn bwnc preifat a thabŵ braidd sy’n gyrru ias i lawr fy nghefn. Efallai fod darn ohonof yn anesmwytho o weld corff ar y teledu, ond chwarae teg i ddyn camera Traed Lan (Hay Productions + GRJ Media), fe ffilmiwyd y cyfan yn gynnil o barchus a chwaethus, gyda dim ond troed neu gorun yr ymadawedig yn y golwg. Yn yr ail raglen o dair, buom yn dilyn trefnwyr neu gyfarwyddwyr angladdau gwahanol, y naill yn gwmni tair cenhedlaeth o’r Lambed wledig a’r llall o’r Port Talbot diwydiannol, gyda Chymraeg Ceredigion a Chymraeg Cwm Afan yn cyd-fyw. Yn naturiol ddigon, mae angen dôs go lew o hiwmor a stumog gref i ddilyn gyrfa o’r fath. Cofiodd Gareth Jenkins o Faglan amdano’n blentyn yn chwarae Draciwla yn yr arch yng nghwt gwaith coed ei dad, ac roedd Dorian Harris y pêr-eneiniwr yn ein herian gyda “bwci-bo” y tu ôl i lenni’r corffdy. Ond roedd yna ddifrifoldeb, parch a phroffesiynoldeb llwyr wrth eu gwaith hefyd, ynghyd â’r cyfnodau ingol o baratoi corff plentyn neu berson ifanc. Ar ôl diwrnod anodd i Gareth Jenkins, ei ateb yw “rhoi haversack… pigo mynydd a jyst cerdded i’r top, eistedd lan fyn’na, cal pum muned …meddylie… a bydd hwnne’n neud y tro”.

Gyda sgriptio da wedi’i hadrodd gan Sharon Morgan, naws ffilmig a theitl agoriadol crefftus dros ben, roedd yn bortread sensitif a chynnes i fyd anodd a dieithr dros ben.